أمیرالمؤمنین علی(علیه السلام) می فرماید:

اگر کسی یک خصلت از خصال خیر در او باشد،کافی است که سایرصفات و خصلتهای او را تحمل

کنم وببخشم مگر دو چیز را:یکی بی عقلی ویکی بی ایمانی. آنجا که دین وایمان نیست امنیت نیست.

به آدم بی ایمان در هیچ چیز نمی شود اعتماد واطمینان کرد.آنجا که امنیت واعتماد واطمینان

نیست زندگی گوارا نیست،دائما نگرانی است،خوف است،اضطراب ودلهره است،آدمی همیشه باید

مواظب خود باشد که از ناحیه همان دوستان خود خیانت نبیند.اما آنجا که عقل نیست حیات

وزندگی نیست،مردگی است،باید به حساب مردگان به حساب آورد.

 

مسأله فرهنگ ومسأله صف آرایی فرهنگی در مقابل    

دشمن را جدی بگیرید.این وظیفه ماست.این آن چیزی

است که بنده هم اگردر راه آن کشته شدم،احساس می

-کنم که در راه خدا کشته شده ام.هر کس دراین راه

کشته شود،در راه خدا کشته شده وهر کس در این راه،

زحمتی متحمّل شود،در راه خدا متحمّل شده است.

 

مقام معظم رهبری مد ظله العالی

روزی حضرت امام رضا علیه السّلام رو به حضرت عبدالعظیم علیه السّلام فرمود وچند توصیۀ

راهگشای اخلاقی به او آموخت تا به شیعیان و یاران ابلاغ کند .متن فرمایش چنین بود :

ای عبدالعظیم ،سلام مرا به دوستان برسان و به آنها بگو :

* شیطان را به دلهای خویش راه ندهند .

* درگفتار خویش ، راستگو باشند و امانت را ادا کنند.

* از جدال و نزاع بیهوده ای که سودی برایشان ندارد دوری کنند و خاموشی را پیشه خود سازند .

* به همدیگر روی آورند و به دیدار و ملاقات هم بروند « فان ذلک قربة الیَّ» زیرا اینکار موجب

نزدیکی به من است .

* آنان خود را به دشمنی و بدگویی با یکدیگر مشغول نسازند ، زیرا با خود عهد کرده ام که اگر کسی

چنین کاری انجام دهد و دوستی ازدوستانم را ناراحت کند یا به خشم آورد ، خداوند را بخوانم تا او را

در دنیا با شدیدترین عذابها مجازات کند و در آن سرا نیز از زیانکاران خواهد بود.

* به ایشان بگو : همانا پروردگار نیکوکارانشان را آمرزیده و از خطای گنهکارانشان درگذشته است ،

مگر کسانی که به خدا شرک ورزیده یا دوستی از دوستانم را آزرده ، یا کینه آنها را با دل بگیرد .

بدرستی که خداوند او را نخواهد بخشید تا آنکه از کردار ناشایست خویش دست بکشد ، هر گاه از

این اعمال نادرست دوری گزیند ، آمرزش خدا را شامل خود گردانیده است وگرنه ، روح ایمان از

قلبش بیرون رفته و از ولایت ما خارج گشته است و بهره ای از ولایت ما نخواهد برد « و اعوذبک

من ذلک »

امام زمان(عج) در دعای «اللهم ارزقنا توفیق الطاعة» (1) برای قشر های مختلف، دعاهایی فرموده

که در واقع انتظارات و توقعات آن حضرت را نشان می دهد.

---

این دعا را می توان به دو قسمت تقسیم کرد:

در بخش نخست، برای همگان و عموم مردم درخواست هایی از خداوند کرده و در قسمت دوم برای هر یک از قشر های جامعه به طور جداگانه دعا شده است.

در قسمت دوم، آن حضرت در واقع توقع و نگرانی خود را از هر قشر نیز بیان فرموده است. مقصود ما در این مقاله، همین قسمت است که به بخشی از آنها اشاره می کنیم:

1. علما

«و تفضل علی علمائنا بالزهد و النصیحة ؛ پروردگارا! به علمای ما، زهد و خیرخواهی برای جامعه عنایت فرما».

امام در این قسمت، از ثروت اندوزی و ترک نصیحت دانشمندان، اعلام نگرانی می کند.

در روایات به این دو محور اشاراتی شده و این دو ویژگی را ملاک برای عالمان بیان کرده اند. از امام صادق(علیه السلام) نقل است: اگر دیدید عالم علاقمند به دنیاست، او را متهم سازید؛ زیرا هر عاشقی به گرد معشوق خود می چرخد. خداوند به داود(علیه السلام) وحی کرد: »بین من و خودت عالمی را که فریفته دنیا شده واسطه قرار مده که تو را از محبت من باز می دارد. اینان، راهزنان بندگان من هستند. کمترین عقوبت من برای آنها، این است که حلاوت و شیرینی عبادتم را از آنها می گیرم».

این نکته را اضافه می کنیم که قرآن وقتی ویژگی علمای اهل کتاب را بر می شمرد، به همین دنیاطلبی و کتمان کردن حقایق به وسیله آنان اشاره می فرماید.

2.علم آموزان

«و علی المتعلمین بالجهد و الرغبة؛ پروردگارا! به علم آموزان توفیق تلاش و تمایل به تحصیل علم عنایت فرما».

دعا و توقع امام زمان(عج) از همه دانش پژوهان وعلم آموزان آن است که در طلب علم، رغبت و تمایل نشان دهند و از هر گونه تنبلی و کسالت دوری کنند.

امام صادق(علیه السلام) آن گاه که جنود (لشکر) عقل و جهل را بر می شمرد، نشاط و شادابی را لشکر عقل و کسالت را لشکر جهل برمی شمرد، و به همین جهت در دعایی از کسالت و ناتوانی به خدا پناه می برد: «اللهم نی أعوذبک من الکسل والهرم».

در کتاب های روایی هم باب مستقلی با عنوان «باب کراهه الکسل» ذکر شده و روایاتی در مذمت کسالت و تنبلی آورده اند.

امام کاظم(علیه السلام) می فرماید: پدرم خطاب به بعضی از فرزندانش چنین فرمود: «ایاک و الکسل و الضجر فانهما یمنعانک من حظک من الدنیا و الآخره ؛ از بی حوصلگی و کسالت به دورباش که این دو، مانع بهره مندی از دنیا و آخرت خواهند بود».

3. جوانان

«و علی الشباب بالنابة و التوبة ؛ پروردگارا! به جوانان ما توفیق بازگشت (به فرمانت) و توبه، عنایت فرما».

در روایات توجه خاصی به جوانان شده؛ چه اینکه جوان مورد عنایت خداوند است. امام صادق(علیه السلام) خطاب به برخی از یارانش فرمود: «أما علمت أن الله تعالی یکرم الشباب منکم؛ آیا نمی دانید که خداوند جوانان شما را گرامی می دارد؟!»

جوانی، زمان شکل گیری شخصیت است و بدین سبب امامان معصوم تأکید بر انس جوانان با قرآن دارند. امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «جوان مۆمنی که قرآن می خواند، قرآن با گوشت و خون او آمیخته می شود و خداوند او را با ابرار قرار می دهد». روشن است که چنین جوانی، در روز قیامت، در برابر مشکلات آن روز ایمن خواهد بود. از سوی دیگر، جوانی، زمان اوج قدرت است و از این احساس، در بعضی روایات تعبیر به مستی و در بعضی دیگر تعبیر به جنون شده است.

درباره طبیعت پاک جوانان همین بس که امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «علیک بالاحداث فنهم أسرع لی کل خیر؛جوان ها را دریابید؛ چرا که سرعت آنان به طرف خوبی و خیر از دیگران بیشتر است».

4. بانوان

«و علی النساء بالحیاء و العفّة؛ پروردگارا! به زن ها حیا و عفت عنایت فرما».

نقش بی بدیل بانوان آنگاه آشکار می شود که تاریخ را ورق زنیم و نقش فاطمه زهرا(سلام الله علیها) و حضرت زینب(سلام الله علیها) را به دقت نگریسته، سپس پیروان هر یک از این بزرگواران همچون همسر زهیر بن قین در کربلا و دیگران را مورد توجه قرار دهیم. اما آنچه بر قدر و منزلت زنان می افزاید، حیا و عفت آنان است.

در روایتی امام صادق(علیه السلام) سر چشمه مکارم و بزرگواری ها را «حیا» معرفی می کند و می فرماید: «المکارم عشر… و رأسهنّ الحیاء».

در روایتی دیگر، امام صادق(علیه السلام) به نقل از رسول الله(صلی الله علیه وآله) می فرماید: «خیر نسائکم العفیفه الغلمه ؛بهترین زنان شما، زنان با عفت و شوهر دوست هستند».

5. ثروتمندان

«و علی الأغنیاء بالتواضع والسعة ؛ پروردگارا! به ثروتمندان تواضع و توفیق احسان به دیگران عنایت فرما».

پیامد ثروت، تکبر و بخل است و اغنیا باید متوجه باشند که به خاطر فقرا، از نعمت های خداوند بهره مند شده اند؛ چنان که امام موسی بن جعفر(علیه السلام) می فرماید: «خداوند می فرماید: من ثروتمندان را به خاطر احترامشان ثروتمند قرار ندادم و فقرا را به علت اهانت به آنها فقیر نگرداندم، بلکه این (فقر و ثروت) آزمایشی برای فقرا و ثروتمندان است و اگر فقرا نبودند، اغنیا مستحق بهشت نمی شدند».

امام صادق(علیه السلام) نیز فرموده است: «ثروتمندان شیعیان ما، امین بر محتاجان هستند. پس ما را در مورد ایشان مراعات کنید. خداوند، شما را حفظ کند».

اسلام برای ریشه کنی فقر، احکامی را هم برای اموال و ثروت ها وضع کرده است؛ از جمله زکات را واجب کرده که حداقل وظیفه مسلمانان است و اگر این منبع برای رفع نیاز آنان کفایت نکند، خداوند منابع دیگری را قرار داده؛ مانند دادن صدقه به فقرا. این، همان است که خداوند می فرماید :والذین فی اموالهم حق معلوم. پس حق معلوم، غیر از زکات است که بر هر کسی بر حسب توانایی اش واجب و لازم است.

6. فقرا

«و علی الفقراء بالصبر و القناعة؛ پروردگارا! به فقرا صبر و قناعت عطا فرما».

امام صادق(علیه السلام) فرمود: «خداوند به پیامبران خود ده ویژگی عنایت کرد. پس در خود بنگرید، اگر آن ویژگی ها در شماهست، خدا را حمد کنید و اگر در شما نیست، آن را از خداوند بخواهید و از جمله آن ده خصلت، صبر و قناعت است».

انسان در مسیر زندگی، نیاز به مرکبی خستگی ناپذیر و سلاحی برنده دارد که از نگاه امام علی(علیه السلام) «صبر، مرکبی است همیشه کارآمد و قناعت، شمشیری است برّان».

در پاره ای از روایات هم آمده است که: قناعت گنج بی پایان است. لازمه صبر و قناعت دو چیز است: اول دست نیازیدن به مال حرام و دوم چشم ندوختن به مال دیگران.

7. حاکمان

«و علی الأمراء بالعدل و الشفقة ؛پروردگارا! به والیان، عدالت محوری و مهرورزی عنایت فرما».

امیرمۆمنان(علیه السلام) فرمود: «خداوند شش گروه را به شش علت عذاب می کند و از جمله حاکمان را به سبب ظلم معذّب می سازد».

در روایت دیگر چنین می خوانیم: «انّ شرّ البقاع دور الأمراء الذین لایقضون بالحق؛[بدترین مکان ها، خانه های حاکمانی است که به حق قضاوت نمی کنند».

اگر حاکمان عادل باشند، اطاعت مردم از آنان سبب عزت آنها خواهد شد و گرنه جز ذلت چیزی نصیب مردم نمی شود. امام سجاد(علیه السلام) فرمودند: «وطاعة ولاه العدل تمام العزّ؛ تمام عزت در اطاعت از والیان عادل است».

این سخن امام صادق(علیه السلام) نیز جالب است که در توصیف عدل می فرماید: «عدالت از آبی که نصیب شخصی تشنه شود، گواراتر است. چقدر عدالت بزرگ است؛ هر چند کم باشد!» و در حدیث دیگر می فرماید: «عدل از عسل شیرین تر، از روغن نرم تر و از مشک خوشبوتر است».

در زمینه ثمرات و آثار عدل ـ مخصوصاً آنگاه که عدالت از جانب حکومت باشد ـ حضرت صادق(علیه السلام) می فرماید: «ان الناس یستغنون ذا عدل بینهم و تنزل السماء رزقها و تخرج الأرض برکتها بذن الله تعالی؛مردم هنگامی که عدل در میانشان اجرا شود، بی نیاز می گردند و آسمان ،روزی (باران) خود را نازل می کند و زمین برکات خود را خارج می سازد، به اذن خداوند متعال».

درپایان از خداوند می خواهیم تا خورشید عدالت از پس پرده برون آید و عدل حقیقی را در تمام ابعاد آن اجرا بفرماید. ما نیز باید ضمن آنکه این دعا را در همه جا ترنّم می کنیم، بکوشیم که به انتظارات حضرت مهدی(علیه السلام) پاسخ دهیم و به علاوه، پیام او را هم به همه قشرهای جامعه برسانیم.

 

پی نوشت :

1-     این دعا در چند کتاب معتبر وارد شده؛ از جمله: البلد الامین، ابراهیم بن علی عاملی کفعمی (م905)، ص350، چاپ سنگی؛ کشف الغمه ، علی بن عیسی اربلی (م693)، ج1، ص279.

 

این کتاب به کوشش علیرضا برازش نوشته و در 5 فصل گردآوری و تنظیم شده است. این کتاب که به گفته نویسنده منبعی جز نرم‌افزار جدید «حدیث ولایت» از منشورات مشترک «مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی» و «موسسه‌ حفظ و نشر آثار حضرت آیة الله‌العظمی خامنه‌ای» نداشته، چنان تنظیم شده است که انگار رهبر انقلاب دست بر قلم برده و هر آنچه که درباره دعا و نیایش لازم بوده تا مخاطبان بدانند و بخوانند بر روی کاغذ آورده است.

**اولین موضوعی که برازش به آن علاقه مند شد

علیرضا برازش در مقدمه کتاب دعا را اوّلین موضوعی می‌داند که علاقمند به تحقیق درباره‌ آن شده است و دلیل این علاقه را سخنرانی رهبر انقلاب در اوایل دهه 60 در نماز جمعه می‌داند و چنین شرح می‌دهد: «از همان ایّام تقریباً عمده‌ آثار مکتوب پیرامون این موضوع را مطالعه کردم، ولی نکته‌ بکر و کلیدی این مبحث را در نماز جمعه و از زبان خطیب جمعه‌ تهران دریافت کردم.

رئیس‌جمهور وقت و خطیب جمعه‌ تهران، حضرت آیة‌ الله‌ العظمی خامنه‌ای در خطبه‌های نماز جمعه‌های رمضان، علیرغم وجود موضوع‌های متعدد عقیدتی و سیاسی و اجتماعی، حداقلّ یک خطبه را به این موضوع اختصاص می‌دادند و بعضاً در مقدّمه‌ی بحث، دلیل کنار زدن مباحث دیگر و پرداختن چند باره به دعا را جایگاه ویژه و تقریباً استثنائی دعا در منظومه‌ عقاید الهی، بیان می‌فرمودند.» و همین جرقه باعث شده است که رئیس امروز انتشارات امیرکبیر پس از 3 دهه دست به تحقیق در سخنان رهبر انقلاب در حوزه دعا بزند.

این کتاب در 5 فصل تهیه و تدوین شده است. «معانی دعا، اجابت و ذکر»، «اهمیت دعا و ذکر»، «شرایط دعا، شروط اجابت»، «فواید و دستاوردهای دعا» و « در دعا از خدا چه بخواهیم؟ نمونه‌هایی از دعاها و کتاب‌های برجسته» عناوین این 5 فصل هستند که هر یک در زیر بخش‌های مختلف سخنان رهبر انقلاب را در خود دارند.

**نکاتی درباره دعا که رهبر انقلاب دیدند و بقیه نه چندان

با مطالعه کتاب و بررسی سخنان رهبر انقلاب سه فایده، سه دستاورد، سه جهت و سه نکته درباره‌ی دعا، در سخنان ایشان پر رنگ تر و پر اهمیت تر است و با اینکه ایشان بارها و بارها بر آنها تاکید کرده‌اند، دو نکته‌ آن در میان مردم و حتّی متدیّنان و افراد مأنوس با دعا و نیایش، غریب و مغفول بوده و هست. حتّی این دو نکته در کتاب‌های نوشته شده درباره‌ دعا و نیایش تا حدودی مغفول مانده و دیگران به خوبی به آن نپرداخته‌اند.

نکته اول استخراج و کسب معارف از دعا است. از آنجا که دعا کلام معصوم است، می‌توان معارف زیادی را از دعاها استخراج کرد اما تا کنون محقّقان و مؤلّفان کتاب‌های مذهبی آن‌ چنان‌ که از گنجینه‌ قرآن و روایات و سخنان اندیشمندان دینی بهره‌ برده‌اند از این خزانه‌ گرانبها بهره استفاده نکرده‌اند.

این غفلت و نقص فراگیر، بارها و بارها توسط معظّم‌له هشدار داده شده و برای فتح باب بعضاً نکات بِکر و نابی از معارف پنهان در لابه‌لای ادعیه را البته با توجه به محدودیت زمانیِ خطبه‌ نماز یا مجلس سخنرانی بیان کرده‌اند که در این کتاب به شایستگی به این موضوع پرداخته شده است.

**مهم‌ترین نکته دعا از نگاه رهبر انقلاب

نکته دوم در سخنان ایشان درباره دعا این است که اجابت و دریافت حاجت، اصل نیست و مهمّ خود دعا است. از نگاه ایشان رشد و ارتقاء حالت تضرّع؛ انکسار؛ ذلّت و در یک کلام، عبودیّت، خیلی مهمّ‌تر از دریافت حاجت حتّی حاجت‌های معنوی است. ایشان بارها تاکید کرده‌اند که توفیق هم‌کلام‌شدن با پروردگار، مناجات و صحبت خودمانی با حضرت حق، خیلی با ارزش‌تر از پاداش‌های دنیوی و حتّی اخروی است.

رهبر انقلاب این فایده را مهم‌ترین و درک این اهمیّت را کلیدی‌ترین نکته‌ی مبحث دعا می‌دانستند و می‌دانند و بارها بر آن تاکید کرده‌اند و با این تاکید سعی کرده‌اند که روح حقیقی دعا را به مردم نشان دهند و آنها را به ارتباط با خداوند مشتاق تر از گذشته کنند.

**درخواست محقق از خوانندگان

به هر حال این کتاب حاوی نکات ریز و دقیقی درباره دعا است و با دقت و تدبر در آنها می‌توان نکات بسیاری را درباره دعا و آداب دعا کردن فرا گرفت. محقق این کتاب نیز در مقدمه از خواننده خواسته است که «نقاط ضعف را به تدوین‌کننده منتسب بدانی و یقین داشته باشی مطلب بسیار مهم‌تر از آن است که من برایت ترسیم کرده‌ام و عمق و ظرافتِ درک و فهم صاحب بیانات از این مسأله‌ مهمّ، بسیار فراتر از آن بوده که با تدوین و چیدمان برگرفته از ذهن من به تو منتقل می‌شود. فاصله را با شناختی که از عمق اسلام‌شناسی و برداشتهای دقیق و ظریف معظّم‌له داری، طی کن.»

راه یابی طلاب مدرسه علمیه زینبیه در المپیاد علمی

تحقیق پایانی سرکار خانم نسرین بیکوردی با موضوع «ابتلاء و آثار تربيتي آن از ديدگاه آيات و راوايات»‌ توسط هیئت داوران مورد ارزیابی قرار گرفته و در تاریخ 8/ 6/ 1391 با کسب نمره 19/75 پذیرفته شده است.

استاد راهنما: سرکار خانم حوری رضازاده

استاد داور: جناب آقای دکتر باقی زاده

چکیده

این تحقیق به ابتلاء و آثار آن از دیدگاه آیات و روایات پرداخته است و درصدد پاسخگویی به شناخت ماهیت سنّت الهی ابتلاء و چگونگی آثار آن بر انسان می­باشد. از آن ­جایی که ابتلاء سنّت دائمی و فراگیر است آگاهی نسبت به این سنّت الهی باعث می­شود تا انسان عکس العمل مناسبی را در صورت مواجهه شدن با بلایا داشته باشد. روش جمع­ آوری اطلاعات در این پژوهش، روش کتابخانه­ای، تحلیلی و توصیفی است که با مراجعه به ­کتاب­های معتبر و دست اول تدوین شده است. خداوند در جهان قانون­های ثابتی دارد که ­در تمام هستی، برقرار است­ و هیچ­گونه تغییر و تبدیلی در آن­ها به وجود نمی ­آید آن قانون­ها را سنّت­های الهی می­گویند که یکی ­از این سنّت­ها، سنّت امتحان و آزمایش الهی است. خداوند متعال با آزمایش ­انسان می­خواهد، استعدادهای درونی ­آنان را­ شکوفا و بارور سازد. و برای این منظور از وسایل و ابزار گوناگونی استفاده می­کند که این ابزار نسبت به بندگان متفاوت ­است. آیات و روایات راهکارهای برای پیروزی در آزمایشات الهی ذکر نموده­ اند. از نظر قرآن و سنّت ابتلاء، آثار تربیتی و نقش سازنده­ای در تکامل فرد و جامعه دارد. انسان موجودی­است که ­با قدرت ­انتخاب­ و تصمیم­گیری ­می­تواند خود را به سرحد کمال ارتقاء دهد برای این منظور خداوند آزمایش ­و ابتلاء را بر سر راه ­بندگانش ­قرار می­دهد. آزمایش خداوند فقط­ محدود به­ سختی­ها و­ مصیبت­ها نیست­ بلکه نعمت­ها و خوشی­های دنیا نیز ابزار امتحان ­هستند امتحانات ­الهی­با ­آثار و فوائد متعددی که دارند نشانۀ لطف خداوند متعال به انسان است تا انسان­ها در سختی­ها خود و جامعۀ خود را بسازند.

کلیدواژه: ابتلاء، سنّت، آثار تربیتی