مدرسه علمیه زینبیه کرج (سطح 2)

بر اوج محبت علی اوجی نیست

در بحر بجز کرامتش موجی نیست

در کل ممالک و مذاهب به جهان

مانند علی و فاطمه زوجی نیست

سالروز نورانی‌ترین پیوند هستی مبارک

معاونت پژوهش مدرسه و موسسه آموزش عالی حوزوی زینبیه کرج از برگزاری کرسی آزاداندیشی با موضوع بررسی نقش مولفه های اعتبار و تورم در ربوی شدن عقود در فقه امامیه با حضور سرکار خانم دکتر سیدبحری به عنوان استاد ارائه دهنده و حجت الاسلام و المسلمین دکتر الماسی به عنوان استاد منتقد خبر داد.
 
سرکار خانم سید بحری در ابتدای جلسه فرمودند : در آیات و روایات تاکید فراوانی به بحث ربا شده است و حرمت آن مورد اجماع همه فقها می باشد. ولیکن امروز مصادیق ربا تغییر کرده و از شکل ساده‌ی اولیه خارج شده و در فقه پویا باید مصادیق جدید آن کاملا مورد بررسی قرار گیرد.

ایشان افزودند ربا بر دوشکل قرضی و معاملی مفروض است و ربای قرضی که بیشتر متداول است همان ربای نقدی است. از آنجاکه پشتوانه‌ی پول در غالب موارد، طلا می باشد، دریافت هر نوع زیاده از پول قرض داده شده، ربا محسوب می شود. ولی اگر چنانچه پشتوانه پول، بجای طلا، اعتبار (کردیت) باشد، شکل قرض تغییر خواهد نمود.

از آنجا که در بسیاری از کشورها و بویژه کشور ما تورم قابل توجهی در اقتصاد وجود دارد و در بعضی مقاطع میزان این تورم بسیار زیاد است، فرض قرض دادن بدون افزایش مبلغی در هنگام بازپرداخت، وام دهنده را متضرر خواهد نمود چون ارزش پول دریافتی او ، بعد از گذشت مدت وام، به اندازه‌ی تورم، کاهش پیدا کرده است. و اگر این مسئله ثابت باشد، فرهنگ قرض الحسنه به مرور از بین خواهد رفت.

 بنابراین در چنین شرایطی بایستی راهکاری برای حل این مسئله جستجو نمود و آن قرار دادن اعتبارات ( به جای طلا) به عنوان پشتوانه‌ی پول است. که بسیاری کشورها مانند امارات و مالزی مسئله را بدین نحو حل نموده اند.

زمانی که پشتوانه پول اعتبار باشد از بحث ربا خارج می گردد و می توان مبتنی بر ضابطه و ملاک  و با توجه به نرخ تورم سود پرداخت کرد .

استاد الماسی به عنوان استاد منتقد گفتند: ربا در پول و سود پول ناظر به ربای قرضی است و اگر کسی سود بگیرد ربا محسوب می‌گردد و این سخن لاخلاف است و اجماع نیز بر حرمت اصل ربا وجود دارد پس چطور می توان با این لاخلاف مخالفت نمود ؟

خانم سید بحری در پاسخ گفت: اینجا صحبت در این است که این مسئله مصداق ربای قرضی نیست لذا سود پول در جایی که پشتوانه اش اعتبار باشد از مقوله ربا، از نظر موضوعی خارج می‌گردد.

در ادامه آقای الماسی سوال دیگری مطرح نمودند : قبلا زیاده در نقدین، ربا بوده است و حال شک می کنیم که پول جزء نقدین است یا خیر ، استصحاب می‌کنیم که رباست تا یقینا از ربا با دلیل خارج شود.

سید بحری گفت : استصحاب بحثی است که دارای ارکان متعددی است و طبق نظر همه اساتید فن، استصحاب در این جا دارای یکی از ارکان اساسی نمی باشد. در این مسئله ذات متیقن با ذات مورد شک یکی نیست. پس رکن استصحاب وجود ندارد و اصل استصحاب جاری نمی‌گردد .

دکتر الماسی گفتند : همه فقها فتوا می دهند که گرفتن سود برای پول حرام است این توافق مراجع به فتوای ربوی بودن سود را چگونه پاسخ  می دهید ؟

سید بحری گفت : در این مسئله اجماع وجود ندارد بلکه فقط توافق وجود دارد و نکته ای که مطرح می‌گردد این است که آیا اساسا امکان دارد خلاف نظر مرجعی صحبت کرد یا خیر ؟ پویایی فقه به این است که نظرات کارشناسی در دادن فتوا اعمال شود و نظر مراجع هم قابل تغییر است.

دکتر الماسی فرمودند : در ربای قرضی اگر سود پول را به عنوان ربا بر داریم در این صورت چیزی به عنوان ربای قرضی نخواهیم داشت پس اصل معاملات ربوی قرضی، حذف می شود .

خانم سید بحری در پاسخ گفت : الزامی وجود ندارد که احکام هیچگاه تغییر نکند بلکه بسیاری از مسائل فقهی که در گذشته موضوعیت داشت، امروز موضوعیت خود را از دست داده اند. در عین حال اینطور نیست که بالکل ربای قرضی حذف شده باشد.

الماسی گفت : پول نقدین نیست بلکه کالاست و تورم باعث می شود ارزش پول به عنوان یک کالا پایین بیاید و اگر بخواهیم قرض دهیم باید ارزش آن لحاظ شود برای تامین این کاهش ارزش ، دست به دامن اعتبار شویم. ولی این ملاک ناقص است. در کشورهایی که اعتبار جا افتاده است اعتبار را در همه جا وسعت نداده اند، در حالی که شما همه پول را اعتبار قلمداد می‌کنید ؟

سید بحری گفت : اعتبار دارای چنان ظرفیتی است که می تواند در معاملات فراگیر بشود و اساسا اعتبار به دو بخش اعتبارات متمرکز و غیر متمرکز تقسیم می‌گردد. در پایان نامه‌ای که با این عنوان تحقیق شده است، صحبت از اعتبارات متمرکز است که پشتوانه آن حکومت و سیاست می‌باشد و مبتنی بر فرد نیست. مواردی که استاد اشاره فرمودند در اعتبارات غیر دولتی است که افراد تصمیم گیرنده اند نه دولت .

الماسی گفت : هر بانکی می تواند به دلخواه خود سود بگیرد و ملاکی برای آن بیان نشده است  و نگرانی افتادن در مهلکه‌ی بی ضابطه شدن سود در اینجا وجود دارد.

سید بحری گفت : باید ضابطه‌ای با حرکت علمی فقها تعیین شود و پیدا کردن ملاک و ضابطه نیازمند کار دقیق کارشناسی است و به هیچ وجه لاینحل نمی باشد.

در آخر جلسه سرکار خانم حاتمی معاونت پژوهش به عنوان دبیر جلسه گفت : با توجه به اینکه پشتوانه پول در حال تغییر از طلا به اعتبار است و نیز بخاطر اینکه در جامعه شاهد تورم هستیم لازم است ضابطه ای برای دریافت سود مشخص مبتنی بر میزان تورم و با توجه  محاسبه تورم نقطه به نقطه تعیین شود.

امام رضا علیه السلام فرمودند:

او (امام جواد علیه السلام) مظلومانه کشته می شود، و ساکنان آسمان بر او می گریند و مرثیه می سرایند. خداوند بر دشمن و ستم کننده بر او خشم می گیرد ، و [پس از کشتن او] زمانی کوتاه در دنیا نمی ماند، تا آن که خداوند به زودی دشمن او را به عذابی دردناک و کیفری سخت گرفتار می کند.

متن حدیث:

امام رضا علیه السلام: یُقتَلُ [الامامُ الجَوادُ علیه السلام] غَصبا فَیبکِی لَهُ و عَلَیهِ أهلُ السَّماءِ و یَغضَبُ اللّه ُ عَلی عَدوِّهِ و ظالِمِهِ فلا یَلبَثُ إلاّ یَسیرا حَتّی یُعَجِّلُ اللّه ُ بِهِ إِلی عَذابِهِ الأَلیمِ و عِقابِهِ الشَّدیدِ.

“بحارالانوار، جلد ۵، صفحه ۱۴”

امام علی علیه السلام:

از غيرت ورزيدن بيجا بپرهيز كه اين كار، زن سالم را به بيمارى مى كشانَد و پاك دامن را به گناه .

إيّاكَ وَالتَّغايُرَ في غَيرِ مَوضِعِ غَيرَةٍ؛ فَإِنَّ ذلِكَ يَدعُو الصَّحيحَةَ إلَى السُّقمِ ، وَالبَريئَةَ إلَى الرَّيبِ.

از نامه 31 نهج البلاغه

راه پيروزى:

امام(علیه السلام) در این گفتار حکیمانه و پرمایه در سه جمله کوتاه رمز پیروزى را در کارها بیان مى کند. نخست مى فرماید: «پیروزى در گرو تدبیر است»; (الظَّفَرُ بِالْحَزْمِ).
«حَزْم» که به معناى دوراندیشى و مطالعه عواقبِ کار است، یکى از مهم ترین عوامل پیروزى است، زیرا افراد سطحى نگر که گرفتار روزمرّگى هستند در برابر حوادث پیش بینى نشده به زودى به زانو در مى آیند و رشته کار از دستشان بیرون مى رود و شکست مى خورند.
در حدیث دیگرى در غررالحکم امام مى فرماید: «مَنْ أخَذَ بِالْحَزْمِ اسْتَظْهَرَ وَمَنْ أضاعَ الْحَزْمَ تَهَوَّرَ; کسى که حزم و دوراندیشى بر گیرد پیروز مى گردد و کسى که آن را ضایع کند به هلاکت مى افتد».(1)
سپس امام(علیه السلام) در جمله دوم مى فرماید: «حزم و دوراندیشى در گرو به کار گرفتن فکر است»; (وَ الْحَزْمُ بِإِجَالَةِ الرَّأْیِ).
«اجالة» به معناى جولان دادن و «رأى» به معناى فکر است و منظور از جولان دادن فکر این است که انسان همچون اسب سوارى که در تمام اطراف میدان نبرد، قبل از شروع گردش مى کند تا از نقاط ضعف و قوت با خبر شود، باید در مسائل مهم نیز چنین کند و تمام جوانب یک مسئله را از خوب و بد بدون اغماض بررسى کند تا بتواند تصمیم صحیح بگیرد.
شخصى به رسول خدا(صلى الله علیه وآله) عرض کرد: اى رسول خدا! به من سفارشى کن. فرمود: اگر بگویم مى پذیرى؟ عرض کرد: آرى! پیامبر این جمله را سه بار تکرار کرد و در هر سه بار آن مرد گفت: آرى اى رسول خدا! پیامبر فرمود: «فَإِنِّی أُوصِیکَ إِذَا أَنْتَ هَمَمْتَ بِأَمْر فَتَدَبَّرْ عَاقِبَتَهُ فَإِنْ یَکُ رُشْداً فَامْضِهِ وَ إِنْ یَکُ غَیّاً فَانْتَهِ عَنْهُ; من به تو سفارش مى کنم هنگامى که تصمیم بر انجام کارى گرفتى در عاقبت آن بیندیش اگر کار صحیحى بود انجام ده و اگر گمراهى بود از آن خوددارى کن».(2)
به یقین حزم و دوراندیشى ایجاب مى کند که انسان افزون بر استفاده از فکر خویش، از افکار دیگران نیز بهره بگیرد، همان گونه که در حدیثى از امام باقر(علیه السلام)مى خوانیم که فرمود: «از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) پرسیدند حزم و دوراندیشى چیست؟ فرمود: مشورت با صاحب نظران و پیروى از آنها».(3)
گاه براى رسیدن به پیروزى باید از نقشه پیچیده و مختلفى استفاده کرد که آگاهى دشمن بر آن سبب نابود شدن وى است، از این رو امام(علیه السلام) در سومین و آخرین جمله حکمت آمیز فوق مى فرماید: «تفکر صحیح در گرو نگه دارى اسرار است»; (وَ الرَّأْیُ بِتَحْصِینِ الاَْسْرَارِ).
در حدیث دیگرى که از امام(علیه السلام) در غررالحکم نقل شده مى خوانیم: «سِرُّکَ أسیرُکَ فَانْ أفْشَیْتَهُ صِرْتَ أسیرَهُ; راز تو اسیر توست; اما اگر آن را افشا کردى تو اسیر آن مى شوى».(4)
در حدیث دیگرى از امام جواد(علیه السلام) آمده است: «إِظْهَارُ الشَّیْءِ قَبْلَ أَنْ یُسْتَحْکَمَ مَفْسَدَةٌ لَهُ; اظهار کردن چیزى (سرى از اسرار) پیش از آنکه مستحکم شود و به نتیجه برسد موجب فساد آن است».(5)
از بعضى روایات معصومین استفاده مى شود که اسرارتان را حتى به همه دوستان هم نگویید، زیرا احتمال تغییر حالت در آنان وجود دارد. امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: «لاَ تُطْلِعْ صَدِیقَکَ مِنْ سِرِّکَ إِلاَّ عَلَى مَا لَوِ اطَّلَعَ عَلَیْهِ عَدُوُّکَ لَمْ یَضُرَّکَ فَإِنَّ الصَّدِیقَ قَدْ یَکُونُ عَدُوَّکَ یَوْماً مَا; اسرارت را حتى به دوستت مگو مگر در آنجا که اگر دشمن تو بر آن سر آگاه شود ضررى به تو نمى رساند، زیرا دوست ممکن است روزى به صورت دشمن درآید».(6)
گفتنى است که انسان گاهى سر خود را براى دوست مطمئنى بیان مى کند غافل از آنکه آن دوست نیز ممکن است دوست مطمئن دیگرى داشته باشد و سومى نیز به همین صورت، ناگاه متوجه مى شود که اسرارش همه جا بر سر زبان هاست.
از این رو شاعر پرمایه، سعدى شیرازى مى گوید:
به دوست گرچه عزیز است راز دل مگشاى *** که دوست نیز بگوید به دوستان عزیز!(7)
*****
پی نوشت:
(1). غررالحکم، ص 457، ح 10870.
(2). کافى، ج 8، ص 149، ح 130.
(3). بحارالانوار، ح 72، ص 100، ح 16.
(4). غررالحکم، ص 320، ح 7415.
(5). بحارالانوار، ج 72، ص 71، ح 13.
(6). همان، ج 71، ص 177، ح 15.
(7). سند گفتار حکیمانه: صاحب کتاب نهایة الارب (شهاب الدین نویرى) این کلام حکمت آمیز را با تفاوت هایى ذکر کرده مى گوید: على (رضى الله عنه) فرمود: «الظَفَرُ بِالْحَزْمِ وَالْحَزْمُ بِأصالَةِ الرَّأىِ وَالرَّأىُ بِتَحْصینِ السِّرِ» این تفاوت آشکار نشان مى دهد که او این کلام را از نهج البلاغه نگرفته بلکه از منبع دیگرى اخذ نموده است. (مصادر نهج البلاغه، ج4، ص 47). در کتاب تمام نهج البلاغه، این جمله حکمت آمیز در ضمن نامه امام به فرزندش امام حسن مجتبى(علیه السلام) نقل شده است. (تمام نهج البلاغه، ص 972).

حکمت 48 نهج البلاغه: دوراندیشی و تفکر، راه پیروزی

وَ قَالَ (علیه السلام): الظَّفَرُ بِالْحَزْمِ، وَ الْحَزْمُ بِإِجَالَةِ الرَّأْيِ، وَ الرَّأْيُ بِتَحْصِينِ الْأَسْرَارِ.

و فرمود (علیه السلام): پيروزى به دورانديشى است و دورانديشى به جولان انديشه

و انديشه به نگاه داشتن اسرار است.

23ذی القعده روزی بسیار شریف، روز زیارتی مخصوص امام رضا علیه السلام و زیارت آن حضرت از دور و نزدیک سنت است.
مرحوم شیخ عباس قمی در وقایع الایام و مفاتیح الجنان در فضیلت ماه ذی القعده و به خصوص روز زیارتی امام رضا علیه السلام می نویسد:
بدان که این ماه اول ماههای حرام است که حق تعالی در قرآن مجید ذکر فرموده و آنها ذی القعده و ذی الحجه، محرم و رجب است که در اسلام معظم و مکرم بوده اند و سید ابن طاووس روایتی نقل کرده که ذی القعده محل اجابت دعاست در وقت شدت و در روز یکشنبه این ماه نمازی با فضیلت بسیار از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده که مجملش آن است که هر که آنرا به جا آورد توبه اش مقبول و گناهش آمرزیده شود و خصماء او در روز قیامت از او راضی شوند و با ایمان بمیرد و دینش گرفته نشود و قبرش گشاده و نورانی گردد و والدینش از او راضی گردند و مغفرت شامل حال والدین او و ذریه او گردد و توسعه رزق پیدا کند و ملک الموت با او در وقت مردن مدارا کند و به آسانی جان او بیرون شود.

روایت شده که هر که در یکی از ماههای حرام سه روز متوالی که پنجشنبه و جمعه و شنبه باشد روزه بگیرد ثواب 900 سال عبادت برای او نوشته شود.

علامه ی مجلسی می گوید :
زیارت حضرت رضا علیه السلام در روزهای مقدس اسلامی افضل است ؛ خصوصا روزهایی که اختصاص به آن حضرت دارد. مثل روز ولادت (11 ذی القعده) و روز شهادت آن حضرت (مطابق مشهور آخر ماه صفر) سپس از کتاب اقبال مرحوم سید بن طاووس استحباب زیارت آن حضرت را در روز 23 ذی القعده (طبق روایتی روز شهادت آن حضرت) نیز نقل می کند و در پایان می نویسد : استحباب زیارت آن حضرت در ماه رجب گذشت (بحار الانوار جلد 99 صفحات 43 و 44) . مرحوم محدث قمی روز 25 ذی القعده را نیز به این موارد ضمیمه کرده است.

قال سیدبن طاووس فی الاقبال:
و رایت فی بعض تصانیف اصحابنا العجم رضوان الله علیهم، انه یستحب ان یزار مولانا الرضا علیه السلام یوم ثالث وعشیرین من ذی القعده، من قرب او بعید. ببعض زیارته المعروفه او بما یکون کالزیاره من الروایه بذلک.

صلوات خاصه حضرت:

اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى عَلِىِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا الْمُرْتَضَى الاِْمامِ التَّقِىِّ النَّقِىِّ وَحُجَّتِکَ عَلى مَنْ فَوْقَ الاَْرْضِ وَمَنْ تَحْتَ الثَّرى الصِّدّیقِ الشَّهیدِ صَلوةً کَثیرَةً تآمَّةً زاکِیَةً مُتَواصِلَةً مُتَواتِرَةً مُتَرادِفَةً کَاَفْضَلِ ما صَلَّیْتَ عَلى اَحَدٍ مِنْ اَوْلِیآئِکَ: خدایا درود فرست بر على بن موسى الرضا آن امام پسندیده با تقواى پاک و حجت تو بر هر که روى زمین و هر که در زیر زمین است آن راستگوى شهید درودى بسیار و تام و تمام و پاکیزه و پیوسته و پى در پى و دنبال هم مانند بهترین درودى که مى فرستى بر یکى از دوستانت

زیارت مختصر امام رضا علیه السلام :

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وَلِىَّ اللَّهِ وَابْنَ وَلِیِّهِ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا حُجَّةَ اللَّهِ وَابْنَ حُجَّتِهِ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اِمامَ الْهُدى وَالْعُرْوَةَ الْوُثْقى وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ اَشْهَدُ اَنَّکَ مَضَیْتَ عَلى ما مَضى عَلَیْهِ آبآؤُکَ الطّاهِرُونَ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ لَمْ تُؤْثِرْ عَمىً عَلى هُدىً وَلَمْ تَمِلْ مِنْ حَقٍّ اِلى باطِلٍ وَاَنَّکَ نَصَحْتَ لِلَّهِ وَلِرَسُولِهِ وَاَدَّیْتَ الاَْمانَةَ فَجَزاکَ اللَّهُ عَنِ الاِْسْلامِ وَاَهْلِهِ خَیْرَ الْجَزآءِ اَتَیْتُکَ بِاَبى وَ اُمّى زآئراً عارِفاً بِحَقِّکَ مُوالِیاً لاَِوْلِیآئِکَ مُعادِیاً لاَِعْدآئِکَ فَاشْفَعْ لى عِنْدَ رَبِّکَ

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مَوْلاىَ یَا بْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ اَشْهَدُ اَنَّکَ الاِْمامُ الْهادى وَالْوَلِىُّ الْمُرْشِدُ اَبْرَءُ اِلَى اللَّهِ مِنْ اَعْدآئِکَ وَاَتَقَرَّبُ اِلَى اللَّهِ بِوِلایَتِکَ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْکَ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکاتُهُ

سلام بر تو اى ولى (و نماینده ) خدا و فرزند ولى او سلام بر تو اى حجت خدا و فرزند حجت او سلام برتو اى پیشواى هدایت و رشته محکم حق ، و رحمت خدا و برکاتش نیز بر تو باد گواهى دهم که تو به همان راهى رفتى که پدران پاکت بدان راه رفتند درودهاى خدا بر ایشان باد اختیار نکردى کورى (گمراهى ) را بر هدایت و تمایل نگشتى از حق بسوى باطل و تو براستى خیرخواهى کردى براى خدا و پیامبرش و پرداختى امانت را پس خداوند پاداشت دهد از دین اسلام و مسلمانان به بهترین پاداش ، آمده ام پدرم و مادرم به فدایت به درگاه تو براى زیارت با معرفت به حق تو و دوستدارم دوستانت را و دشمنم با دشمنانت پس شفاعت کن از من در نزد پروردگارت

سلام بر تو اى مولا و سرور من اى فرزند رسول خدا و رحمت خدا و برکاتش بر تو باد گواهى دهم که توئى امام راهنما و سرپرست با رشد و هدایت بیزارى جویم بدرگاه خداوند از دشمنانت و تقرب جویم بدرگاه خدا بوسیله دوستى تو درود خدا و رحمت خدا و برکاتش بر تو باد.

توصیه آیت الله بهجت برای زیارت امام رضا (ع)
زیارت شما قلبی باشد. در موقع ورود اذن دخول بخواهید، اگر حال داشتید به حرم بروید. هنگامی که از حضرت رضا(ع) اذن دخول می‌طلبید و می‌گویید: « أأدخل یا حجة الله: ای حجت خدا، آیا وارد شوم؟ » به قلبتان مراجعه کنید و ببینید آیا تحولی در آن به وجود آمده و تغییر یافته است یا نه؟ اگر تغییر حال در شما بود، حضرت(ع) به شما اجازه داده است. اذن دخول حضرت سیدالشهدا (ع) گریه است، اگر اشک آمد امام حسین(ع) اذن دخول داده‌اند و وارد شوید.
 
اگر حال داشتید به حرم وارد شوید. اگر هیچ تغییری در دل شما به وجود نیامد و دیدید حالتان مساعد نیست، بهتر است به کار مستحبی دیگری بپردازید. سه روز روزه بگیرید و غسل کنید و بعد به حرم بروید و دوباره از حضرت اجازه ورود بخواهید.
 
زیارت امام رضا (ع) از زیارت امام حسین(ع) بالاتر است، چرا که بسیاری از مسلمانان به زیارت امام حسین(ع) می‌روند. ولی فقط شیعیان اثنی‌عشری به زیارت حضرت امام رضا (ع) می‌آیند.