مدرسه علمیه زینبیه کرج (سطح 2)

قدرت بینهایت خداوند
سوره آل عمران، آیه ۱۸۹

وَلِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۱۸۹﴾

❇️ترجمه: و مالکیت و فرمانروایی آسمان ها و زمین فقط در سیطره ی خداست و خدا بر هر کاری تواناست.

❇️توضیح: آیات فراوانی از قرآن به قدرت بی پایان خداوند اشاره دارد. بزرگی، گستردگی، وسعت و بی شمار بودن پدیده های هستی نشانه ی آشکار قدرت بی انتهای خداست. در آیه ی فوق، به حکومت و فرمانروایی خداوند بر پهنه ی گیتی اشاره شده و تاکید گردیده است که خداوند بر هر کار ممکنی قادر و تواناست.

?حدیث: امام صادق علیه السلام:
« لاَ یُوصَفُ بِقَدَرٍ، إِلاَّ کَانَ أَعْظَمَ مِنْ ذَلِکَ ؛ خداوند به حدی از قدرت توصیف نمی شود؛ مگر آن که از آن بالاتر است. (حد و مرزی برای قدرت او نیست.) »

کافی؛ ج۱ ص۱۰۳ ح۱۱

حمله هاى خطرناك:

امام(عليه السلام) در اين كلام حكمت آميزش به يكى از تفاوت هاى ميان افراد با شخصيت و بزرگوار و افراد پست و بى ارزش اشاره مى كند و مى فرمايد: «بترسيد از حمله افراد با شخصيت به هنگام نياز و گرسنگى و از حمله افراد پست به هنگام سيرى»; (احْذَرُوا صَوْلَةَ الْكَرِيمِ إِذَا جَاعَ، وَاللَّئِيمِ إِذَا شَبِعَ).
در اين كه منظور از گرسنگى و سيرى در اين عبارت حكيمانه معناى كنايى آن مراد است يا معناى حقيقى در ميان مفسران نهج البلاغه گفت و گو است; جمعى گرسنگى را كنايه از هرگونه نياز و يا تحت فشار و ظلم واقع شدن دانسته اند بدين ترتيب معناى جمله چنين مى شود: افراد بزرگوار و با شخصيت تنها هنگامى دست به حمله مى زنند كه به آنها ستم شود و يا نياز مبرم براى ادامه حيات پيدا كنند كه در اين صورت براى گرفتن حق خود و دفاع در مقابل ظالمان غيرت آنها به جوش مى آيد و حمله جانانه اى مى كنند; ولى لئيمان هنگامى كه به نوايى برسند و بر مراد خويش سوار گردند طغيان مى كنند و افراد بى گناه را مورد حمله قرار مى دهند همچون حيوانات درنده اى كه پس از سيرى، مست مى شوند.
در حالى كه بعضى ديگر معتقدند «جُوع» در اينجا به همان معناى حقيقى يعنى گرسنگى است و «شَبَع» به معناى سيرى است و آن را اشاره به اين نكته مى دانند كه افراد شجاع و با شخصيت پيش از رفتن به ميدان نبرد كمتر غذا مى خوردند مبادا ضربه اى بر شكم آنها وارد شود و غذا بيرون ريزد و موجب سرافكندگى آنان شود; ولى لئيمان چنين نيستند و در هر حال تفسير اول مناسب تر به نظر مى رسد.
شاعر عرب مى گويد:
لا يَصْبِرُ الْحُرُّ تَحْتَ ضَيْم *** وَإنَّما يَصْبِرُ الْحِمارُ
آزادمرد در زير ستم صبر نمى كند. اين الاغ است كه صبر مى كند!
شاعر ديگرى نيز مى گويد:
إذا أنْتَ أكْرَمتَ الكَريمَ مَلَكَتَهُ *** وَإنْ أنْتَ أكْرَمتَ اللَئيمَ تَمَرَّدَا (1)
اگر شخص كريم را اكرام و احترام كنى مالك او مى شوى ولى اگر لئيم را اكرام كنى (بيشتر) سرپيچى مى كند.(2)
*****
پی نوشت:
(1). شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج 18، ص 179.
(2). سند گفتار حکیمانه: دانشمند معروف آمدى در غررالحکم این کلام حکیمانه را با تفاوتى نقل کرده که نشان مى دهد از جاى دیگرى گرفته و همچنین ابن ابى الحدید در الحکم المنثورة آن را با تفاوتى نقل کرده و آن نیز نشان مى دهد که منبع ابن ابى الحدید غیر از نهج البلاغه بود. هرچند نویسنده کتاب مصادر نهج البلاغه بعد از ذکر کلام این دو نفر مى گوید: مرحوم سیّد رضى روایتش موثق تر و آشنایى اش به لحن کلام جدش بیشتر است. (مصادر نهج البلاغه، ج 4، ص 48). در کتاب تمام نهج البلاغه این جمله حکمت آمیز در خطبه «الوسیله» که در نهج البلاغه نیامده ذکر شده است. (تمام نهج البلاغه، ص 166).

حکمت 49 نهج البلاغه : تفاوت افراد کریم و لئیم

وَ قَالَ (علیه السلام): احْذَرُوا صَوْلَةَ الْكَرِيمِ إِذَا جَاعَ، وَ اللَّئِيمِ إِذَا شَبِعَ.

و فرمود (علیه السلام): از تعرض كريمان، چون گرسنه شوند و از تعرض فرومايگان، چون سير شوند، حذر كنيد.

وسعت علم الهی
سوره انعام آیه 59

وَعِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ ۚ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ ۚ وَمَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ ﴿٥٩﴾

❇️ترجمه: و کلیدهای غیب فقط نزد اوست، و کسی آنها را جز او نمی داند. و به آنچه در خشکی و دریاست، آگاه است، و هیچ برگی نمی افتد مگر آنکه آن را می داند، و هیچ دانه ای در تاریکی های زمین، و هیچ تر و خشکی نیست مگر آنکه در کتابی روشن [ثبت] است. (۵۹)

❇️توضیح: آیه ی فوق گستره ی علم الهی را تبیین می نمایدکه هیچ محدودیتی ندارد و شامل ریز و درشت و پیدای وقایع جهان هستی می گردد. خداوند در قرآن بارها تاکید نموده است که علم غیب مختص ذات اوست و تنها بخشی از آن را به بندگان خاص خود عطا نموده است. مقصود از علم غیب، آگاهی و دانش نسبت به هر آن چیزی است که با حس و درک آدمی فهمیده نمی گردد. مراد از « کتاب مبین » نیز صفحه ی علم الهی یا همان « ام الکتاب » است که در آن احوال یکایک موجودات جهان قبل از خلقت و پس از آن ثبت و احصاء گردیده است.

?حدیث: امام باقر علیه السلام: «إِنَّ لِلَّهِ لَعِلْماً لاَ يَعْلَمُهُ غَيْرُهُ وَ عِلْماً يَعْلَمُهُ مَلاَئِكَتُهُ

اَلْمُقَرَّبُونَ وَ أَنْبِيَاؤُهُ اَلْمُرْسَلُونَ وَ نَحْنُ نَعْلَمُهُ ؛ خداوند علمی دارد که احدی جز

خودش از آن آگاه نیست و علمی دارد که فرشتگان مقرب و پیامبران و ما

( امامان) آن را می دانیم».

?توحید صدوق،ص138،ح15

بر اوج محبت علی اوجی نیست

در بحر بجز کرامتش موجی نیست

در کل ممالک و مذاهب به جهان

مانند علی و فاطمه زوجی نیست

سالروز نورانی‌ترین پیوند هستی مبارک

معاونت پژوهش مدرسه و موسسه آموزش عالی حوزوی زینبیه کرج از برگزاری کرسی آزاداندیشی با موضوع بررسی نقش مولفه های اعتبار و تورم در ربوی شدن عقود در فقه امامیه با حضور سرکار خانم دکتر سیدبحری به عنوان استاد ارائه دهنده و حجت الاسلام و المسلمین دکتر الماسی به عنوان استاد منتقد خبر داد.
 
سرکار خانم سید بحری در ابتدای جلسه فرمودند : در آیات و روایات تاکید فراوانی به بحث ربا شده است و حرمت آن مورد اجماع همه فقها می باشد. ولیکن امروز مصادیق ربا تغییر کرده و از شکل ساده‌ی اولیه خارج شده و در فقه پویا باید مصادیق جدید آن کاملا مورد بررسی قرار گیرد.

ایشان افزودند ربا بر دوشکل قرضی و معاملی مفروض است و ربای قرضی که بیشتر متداول است همان ربای نقدی است. از آنجاکه پشتوانه‌ی پول در غالب موارد، طلا می باشد، دریافت هر نوع زیاده از پول قرض داده شده، ربا محسوب می شود. ولی اگر چنانچه پشتوانه پول، بجای طلا، اعتبار (کردیت) باشد، شکل قرض تغییر خواهد نمود.

از آنجا که در بسیاری از کشورها و بویژه کشور ما تورم قابل توجهی در اقتصاد وجود دارد و در بعضی مقاطع میزان این تورم بسیار زیاد است، فرض قرض دادن بدون افزایش مبلغی در هنگام بازپرداخت، وام دهنده را متضرر خواهد نمود چون ارزش پول دریافتی او ، بعد از گذشت مدت وام، به اندازه‌ی تورم، کاهش پیدا کرده است. و اگر این مسئله ثابت باشد، فرهنگ قرض الحسنه به مرور از بین خواهد رفت.

 بنابراین در چنین شرایطی بایستی راهکاری برای حل این مسئله جستجو نمود و آن قرار دادن اعتبارات ( به جای طلا) به عنوان پشتوانه‌ی پول است. که بسیاری کشورها مانند امارات و مالزی مسئله را بدین نحو حل نموده اند.

زمانی که پشتوانه پول اعتبار باشد از بحث ربا خارج می گردد و می توان مبتنی بر ضابطه و ملاک  و با توجه به نرخ تورم سود پرداخت کرد .

استاد الماسی به عنوان استاد منتقد گفتند: ربا در پول و سود پول ناظر به ربای قرضی است و اگر کسی سود بگیرد ربا محسوب می‌گردد و این سخن لاخلاف است و اجماع نیز بر حرمت اصل ربا وجود دارد پس چطور می توان با این لاخلاف مخالفت نمود ؟

خانم سید بحری در پاسخ گفت: اینجا صحبت در این است که این مسئله مصداق ربای قرضی نیست لذا سود پول در جایی که پشتوانه اش اعتبار باشد از مقوله ربا، از نظر موضوعی خارج می‌گردد.

در ادامه آقای الماسی سوال دیگری مطرح نمودند : قبلا زیاده در نقدین، ربا بوده است و حال شک می کنیم که پول جزء نقدین است یا خیر ، استصحاب می‌کنیم که رباست تا یقینا از ربا با دلیل خارج شود.

سید بحری گفت : استصحاب بحثی است که دارای ارکان متعددی است و طبق نظر همه اساتید فن، استصحاب در این جا دارای یکی از ارکان اساسی نمی باشد. در این مسئله ذات متیقن با ذات مورد شک یکی نیست. پس رکن استصحاب وجود ندارد و اصل استصحاب جاری نمی‌گردد .

دکتر الماسی گفتند : همه فقها فتوا می دهند که گرفتن سود برای پول حرام است این توافق مراجع به فتوای ربوی بودن سود را چگونه پاسخ  می دهید ؟

سید بحری گفت : در این مسئله اجماع وجود ندارد بلکه فقط توافق وجود دارد و نکته ای که مطرح می‌گردد این است که آیا اساسا امکان دارد خلاف نظر مرجعی صحبت کرد یا خیر ؟ پویایی فقه به این است که نظرات کارشناسی در دادن فتوا اعمال شود و نظر مراجع هم قابل تغییر است.

دکتر الماسی فرمودند : در ربای قرضی اگر سود پول را به عنوان ربا بر داریم در این صورت چیزی به عنوان ربای قرضی نخواهیم داشت پس اصل معاملات ربوی قرضی، حذف می شود .

خانم سید بحری در پاسخ گفت : الزامی وجود ندارد که احکام هیچگاه تغییر نکند بلکه بسیاری از مسائل فقهی که در گذشته موضوعیت داشت، امروز موضوعیت خود را از دست داده اند. در عین حال اینطور نیست که بالکل ربای قرضی حذف شده باشد.

الماسی گفت : پول نقدین نیست بلکه کالاست و تورم باعث می شود ارزش پول به عنوان یک کالا پایین بیاید و اگر بخواهیم قرض دهیم باید ارزش آن لحاظ شود برای تامین این کاهش ارزش ، دست به دامن اعتبار شویم. ولی این ملاک ناقص است. در کشورهایی که اعتبار جا افتاده است اعتبار را در همه جا وسعت نداده اند، در حالی که شما همه پول را اعتبار قلمداد می‌کنید ؟

سید بحری گفت : اعتبار دارای چنان ظرفیتی است که می تواند در معاملات فراگیر بشود و اساسا اعتبار به دو بخش اعتبارات متمرکز و غیر متمرکز تقسیم می‌گردد. در پایان نامه‌ای که با این عنوان تحقیق شده است، صحبت از اعتبارات متمرکز است که پشتوانه آن حکومت و سیاست می‌باشد و مبتنی بر فرد نیست. مواردی که استاد اشاره فرمودند در اعتبارات غیر دولتی است که افراد تصمیم گیرنده اند نه دولت .

الماسی گفت : هر بانکی می تواند به دلخواه خود سود بگیرد و ملاکی برای آن بیان نشده است  و نگرانی افتادن در مهلکه‌ی بی ضابطه شدن سود در اینجا وجود دارد.

سید بحری گفت : باید ضابطه‌ای با حرکت علمی فقها تعیین شود و پیدا کردن ملاک و ضابطه نیازمند کار دقیق کارشناسی است و به هیچ وجه لاینحل نمی باشد.

در آخر جلسه سرکار خانم حاتمی معاونت پژوهش به عنوان دبیر جلسه گفت : با توجه به اینکه پشتوانه پول در حال تغییر از طلا به اعتبار است و نیز بخاطر اینکه در جامعه شاهد تورم هستیم لازم است ضابطه ای برای دریافت سود مشخص مبتنی بر میزان تورم و با توجه  محاسبه تورم نقطه به نقطه تعیین شود.

امام رضا علیه السلام فرمودند:

او (امام جواد علیه السلام) مظلومانه کشته می شود، و ساکنان آسمان بر او می گریند و مرثیه می سرایند. خداوند بر دشمن و ستم کننده بر او خشم می گیرد ، و [پس از کشتن او] زمانی کوتاه در دنیا نمی ماند، تا آن که خداوند به زودی دشمن او را به عذابی دردناک و کیفری سخت گرفتار می کند.

متن حدیث:

امام رضا علیه السلام: یُقتَلُ [الامامُ الجَوادُ علیه السلام] غَصبا فَیبکِی لَهُ و عَلَیهِ أهلُ السَّماءِ و یَغضَبُ اللّه ُ عَلی عَدوِّهِ و ظالِمِهِ فلا یَلبَثُ إلاّ یَسیرا حَتّی یُعَجِّلُ اللّه ُ بِهِ إِلی عَذابِهِ الأَلیمِ و عِقابِهِ الشَّدیدِ.

“بحارالانوار، جلد ۵، صفحه ۱۴”