مدرسه علمیه زینبیه کرج (سطح 2)

طلب از نااهل:

امام(عليه السلام) در اين كلام پربار حكمت آميز به نكته اى اشاره مى كند كه سبب عزت و سربلندى هر انسانى است، مى فرمايد: «از دست رفتن حاجت بهتر از آن است كه آن را از نااهل طلب كنى»; (فَوْتُ الْحَاجَةِ أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِهَا إِلَى غَيْرِ أَهْلِهَا).
بى شك انسان ها در زندگى فردى و اجتماعى به يكديگر نيازمند اند و اصولاً فلسفه زندگى اجتماعى و مدنىّ بالتبع بودن انسان همين تعاون و برطرف ساختن حاجت و نيازهاى يكديگر است، زيرا هر كس قدرت محدودى دارد كه با آن نمى تواند همه نيازهاى خود را برطرف سازد ولى با كمك ديگران مى تواند بر مشكلات غلبه كند. كسانى كه انسان دست حاجت به سوى آنها دراز مى كند دو گروه اند: گروه اهل و نااهلان; اهل كسى است كه داراى سخاوت و انسان دوستى و مهر و محبت و علو طبع باشد. نااهلان آنها كه بخيل اند و تنگ نظر و منت گذار. بديهى است هرگاه انسان دست طلب به سوى نااهل دراز كند از يك سو خود را حقير كرده و از سوى ديگر، احتمال امتناع با توجه به بخل و تنگ نظرى طرف كاملاً وجود دارد و از سوى سوم، اگر اقدام به رفع نياز و حاجت كند ممكن است ماه ها يا سال ها دست از منت گذارى بر ندارد، پس چه بهتر كه قناعت ورزد و علو همت و شخصيت خود را حفظ نمايد و از دست رفتن حاجتى را تحمل كند و دست نياز به سوى اين گونه افراد دراز نكند.
در حديثى از پيغمبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم كه امير مؤمنان در محضرش عرضه داشت: خداوندا مرا به احدى از خلقت نيازمند نكن. رسول خدا(صلى الله عليه وآله) فرمود: اى على! اين سخن را مگو، زيرا هر انسانى نيازمند به ديگران است. امير مؤمنان عرض كرد: اى رسول خدا! چگونه بگويم فرمود بگو: «قُلْ اللَّهُمَّ لاَ تُحْوِجْنِي إِلَى شِرَارِ خَلْقِكَ; خدايا مرا به انسان هاى شرور نيازمند مكن». على(عليه السلام)عرض كرد: «يَا رَسُولَ اللَّهِ وَمَنْ شِرَارُ خَلْقِهِ; شرار خلق كيانند؟» فرمود: «الَّذِينَ إِذَا أَعْطَوْا مَنُّوا وَإِذَا مَنُّوا عَابُوا; كسانى كه اگر چيزى ببخشند منت مى گذارند و هنگامى كه منت مى گذارند بر انسان عيب مى گيرند».(1)
آرى شرار خلق و به تعبیر امیر مؤمنان، نااهلان ممکن است نیاز مادى انسان را برطرف سازند ولى صدمات روحانى و معنوى به وى وارد کنند که تحمل آن بسیار سخت و سنگین است. گاه به منت گذاردن اکتفا نمى کنند بلکه عیب ها بر انسان مى گیرند که فلان کس ضعیف و ناتوان و بى عرضه و حقیر است، ازاین رو به ما نیازمند شده است.
در روایات اسلامى حاجت خواستن از تازه به دوران رسیده ها نهى شده است که قطعاً با منت و ذلت همراه است; در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم که به یکى از یارانش فرمود: «تُدْخِلُ یَدَکَ فِی فَمِ التِّنِّینِ إِلَى الْمِرْفَقِ خَیْرٌ لَکَ مِنْ طَلَبِ الْحَوَائِجِ إِلَى مَنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَکَانَ; دست خود را تا مرفق در دهان اژدها کنى براى تو بهتر از آن است که حاجت از کسى بطلبى که چیزى نداشته و سپس به نوایى رسیده است».(2)
این گونه اشخاص اگر چیزى به انسان بدهند سرمایه گرانبهاترى را از بین مى برند، آبى مى دهند و آبرویى مى برند. سعدى شیرازى در کتاب گلستان خود بعد از ذکر داستانى مى گوید: حکیمان گفته اند: آب حیات اگر فروشند فى المثل به آبروى، دانا نخرد که مردن به علت به از زندگى به ذلت.
هرچه از دونان به منت خواستى *** در تن افزودى و از جان کاستى! (3)

*****
پی نوشت:
(1). مستدرک الوسائل، ج 5، ص 263، ح 2.
(2). بحارالانوار، ج 75، ص 248.
(3). سند گفتار حکیمانه: مرحوم خطیب در مصادر مى گوید: این کلام حکیمانه پیش از سید رضى در تحف العقول آمده است; ولى آن را به امام صادق(علیه السلام) نسبت مى دهد و متن آن کمى با آنچه در نهج البلاغه آمده تفاوت دارد و در غررالحکم آن را از امیر مؤمنان با تفاوتى ذکر کرده است. و همچنین «أبشیهى» در مستطرف آن را بدون تفاوت آورده است. (مصادر نهج البلاغه، ج 4، ص 53 و 54)

حکمت 66 نهج البلاغه: درخواست نکردن از نااهلان

وَ قَالَ (علیه السلام): فَوْتُ الْحَاجَةِ، أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِهَا إِلَى غَيْرِ أَهْلِهَا.

و فرمود (علیه السلام ): از دست دادن حاجت، آسانتر است از خواستن آن از نااهلان.

به گزارش معاونت فرهنگی مدرسه و موسسه آموزش عالی حوزوی زینبیه کرج، نشست بصیرتی- سیاسی در آستانه‌ی انتخابات ریاست جمهوری و در دهه‌ی کرامت، بصورت برخط در تاریخ 24/3/1400 با حضور استاد محترم دانشگاه، جناب آقای دکتر محمدعلی صادق زاده و با موضوع « نقش بانوان در ارتقاء بینش سیاسی جامعه» برگزار گردید.
 
 

ایشان به عنوان مقدمه فرمودند انقلاب اسلامی تحول بزرگی در کلیه عرصه ها و در ابعاد مختلف سیاسی اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی پدید آورد. و مردم ایران با انقلاب اسلامی با نفی وضعیت موجود حرکت به سمت وضعیت مطلوب را آغاز نمودند. امام خمینی (ره) در این باره می فرمایند انقلاب اسلامی ایران از همه انقلاب ها جداست. هم در پیدایش هم در کیفیت مبارزه و هم در انگیزه و نیات. مقام معظم رهبری (مدظله) هم در بیانیه گام دوم، پیروزی انقلاب اسلامی را آغازگر عصرجدیدی در عالم دانسته اند که اینک وارد دومین مرحله خودسازی، جامعه پردازی و تمدن سازی شده است. لذا صیانت از اهداف انقلاب و کرامت افراد و ارزش ها و انتقال این مفاهیم از یک نسل به نسل دیگر ضروری است.

دکتر صادق زاده در ادامه فرمودند:  با فروپاشی شوروی سابق نوعی تقابل بین اسلام و استکبار در صحنه جهانی پدید آمد. بر این اساس جمهوری اسلامی با تاکید بر استقلال و عزت و اقتدار و امنیت، نفی سلطه گری و سلطه پذیری و  با رویکرد حمایت از ملت های مظلوم و ستمدیده و جریان مقاومت در جهان معرفی شد. و  تضاد ماهوی گفتمان اسلام شیعی و سلطه جویی غرب آشکارتر از همیشه گردید.

سیاست آمریکا در برابر ایران پس از انقلاب اسلامی رویکردی کاملا تهاجمی و تقابلی و جنگ طلبانه گردید و به دنبال آن  با استفاده از تبلیغات و هجمه های گسترده ی رسانه‌ای، اسلام هراسی و شیعه هراسی و نیز  ایران هراسی و مخدوش کردن چهره ایران در جهان را بطور جدی پیگیری نمود.

ایشان در ادامه فرمودند یکی از موثرترین اقشار و نیروهایی که می توانند نقش راهبردی در پیشرفت و توسعه نظام جمهوری اسلامی ایران به عنوان جامعه ای الگو و نمونه با معرفی تمدن اسلامی و ایرانی و مبلغ و مروج گفتمان انقلاب اسلامی در سطح داخل و خارج داشته باشند،  قشر بانوان فرهیخته است.

ایشان در ادامه به تعریف برخی مفاهیم سیاسی در این زمینه از جمله محیط اجتماعی، مشارکت سیاسی و مشارکت سیاسی اسلامی پرداختند.

 مشارکت سیاسی عبارتست از شرکت و فعالیت فرد در سطوح مختلف در نظام سیاسی و از این رو با اجتماعی شدن رابطه دارد و عاملی مهم در توزیع قدرت و تعیین سیاست ها ست.

مشارکت سیاسی اسلامی شرکت و حضور مسئولانه با هدف ارتقاء سطح مشارکت و ارتقاء کارآمدی نظام به عنوان یک تکلیف شرعی و دینی و یک نوع احساس مسئولیت در برابر خداوند در برابر خویشتن و در برابر جامعه است. لذا چنانچه در اصول فقه هم آمده است که مقدمه واجب واجب است بر این اساس توسعه و پیشرفت مادی و کمال  و تعالی معنوی، نیازمند کسب آگاهی‌های لازم شناخت احکام الهی ، قانون مدون و  مسئولیت پذیری و ایفای نقش‌های مربوطه می باشد.

دکتر صادق زاده در ادامه به تعریف فرهنگ سیاسی پرداخته و فرمودند: فرهنگ سیاسی یک جامعه،  مجموعه جهت گیری های سیاسی یک ملت نسبت به نظام سیاسی، نخبگان سیاسی و قدرت سیاسی است  که در طول زمان و در ارتباط با رویدادهای مختلف در درون یک جامعه شکل می‌گیرد و نوع و میزان رابطه‌ی  میان قدرت سیاسی(دولت) و قدرت اجتماعی( ملت) را تبیین می نماید.

ایشان تاکید کردند، امروزه توجه به منابع و نیروهای انسانی و آموزش و جهت دهی به نیروهای انسانی نقش مهمی در رشد یک جامعه دارد . به گونه ای که دانش و ظرفیت های علمی و فرهنگی یک جامعه مهم ترین عامل شکوفایی استعدادها و توانمندی ها و همچنین بهره مندی از منابع مادی و معنوی است و در این میان حضور بانوان در ابعاد مختلف فرهنگی، سیاسی و اجتماعی از پیش نیازهای توسعه یافتگی سیاسی است.

ایشان در ادامه به جایگاه زن در قانون اساسی از منظر امام خمینی و مقام معظم رهبری اشاره کردند و فرمودند  در اندیشه امام خمینی (ره) دخالت و مشارکت در تعیین سرنوشت و حضور فعال زنان هم حق و هم تکلیف آنان است. چنانچه حمایت بالای آنان در پیروزی انقلاب اسلامی دارای اهمیت بسزایی بوده است.امام (ره) علاوه بر حفظ شأن وکرامت زنان بر حقوق سیاسی اجتماعی  آنان  تاکید فراوان کرده اند.

رهبر معظم انقلاب هم بر اهمیت بانوان در نظام اسلامی همواره تاکید داشته اند و نقش آنان در ترویج الگوی زن مسلمان را بسیار با اهمیت می دانندو آنان را قشری فعال و تاثیرگذار و دارای نقش راهبردی در عرصه اجتماع معرفی می نمایند.

ایشان در انتها به تعدادی از  راهکارها و پیشنهاداتی که منجر به ارتقای بینش سیاسی اجتماعی بانوان می‌گردد اشاره نمودند و فرمودند در بعد فرهنگی توجه این عوامل لازم است:

1- تلاش در جهت تحقق ارزش ها و آرمان های متعالی انقلاب اسلامی

2- الگوسازی  از زن ایرانی در مکتب فاطمی

3- تبیین ویژگی های سیمای زن در اسلام

4- ترویج مکارم اخلاقی در جامعه

5-  فراهم کردن فضای مساعد در خانواده برای رشد اعضای خانواده براساس معیارهای اسلامی

6- ترویج  سبک زندگی ایرانی اسلامی در سطح جامعه

7- شرکت در دوره ها و نشست های فرهنگی

8- ایجاد مراکز فرهنگی در جهت جذب، تربیت و ساماندهی نیروهای انسانی کارآمد

9- انتشار و تولید آثار مرتبط با معیارهای اسلامی ایرانی و نهضت نرم افزار

10- شناخت نظام سلطه فرهنگی غرب و نقد بر آن

ودر  بعد سیاسی،  ولایت مداری در تمام ساحت ها برای تحقق جامعه مهدوی، بصیرت افزایی در فضای جامعه، شرکت در فعالیت های انتخاباتی،  ایجاد تعامل سازنده و همکاری موثر بین حوزه های علمیه خواهران با انجمن ها و تشکل های دانشجویی،  جهت دهی به پایان نامه های بانوان در مقطع سطح 3 و 4 و کارشناسی ارشد و دکتری در جهت بررسی نقش زنان در تحولات آینده،  حمایت های مادی و معنوی از پژوهش های علمی و فعالیت های هنری و ورزشی بانوان ارزشی و فرهنگ ساز، راه اندازی شبکه های فرهنگی و سیاسی در فضاهای مجازی و حضور فعال در بسیج خواهران و… را از فعالیت هایی برشمردند که می تواند نقش بسزایی در ارتقاء بینش سیاسی بانوان داشته باشد.

دکتر صادق زاده در انتها به مناسبت نزدیکی به انتخابات به این سوال پاسخ دادند که چرا باید انتخابات شرکت کنیم؟

 ایشان در پاسخ به قانون اساسی استناد کرده و فرمودند مردم بر طبق تصریح قانون دارای سه نقش اساسی هستند. اولا  برخورداری از حق انتخاب که همه‌ی مسئولان نظام بطور مستقیم و غیر مستقیم با رای مردم انتخاب می شوند. دوم نقش مردم در تعیین قانون اساسی سوم نقش نظارتی که بر اصل نظارت مردم بر دولت و دولت بر ملت تاکید دارد. بر این اساس انتخابات مظهر حضور مردم بوده و هم حق و هم تکلیف آنان است.

دکتر صادق زاده در جمع بندی فرمایشات خود فرمودند: با ارتقاء بینش سیاسی و مشارکت مردم، در عمل، زمینه های ثبات اجتماعی نظام اسلامی و سیاسی فراهم می‌گردد. در مقابل اگر در جامعه، افراد به بلوغ سیاسی و بصیرت لازم نرسیده باشند به همان میزان نقش مخرب خواهند داشت. جهت دهی ها و درگیر کردن افکار عمومی  دشمنان به بعضی پدیده ها در انتخابات نشانگر کم بودن بصیرت در این زمینه هاست. و لازمه ورود به این مسائل و آگاهی بخشی در جامعه و مجاب کردن مردم با استدلال های قوی است.

ایشان در انتها منابعی برای مطالعه بیشتر به طلاب علاقه مند معرفی نمودند.

حکمت 65 نهج البلاغه: نتیجه از دست دادن دوستان

وَ قَالَ (علیه السلام): فَقْدُ الْأَحِبَّةِ غُرْبَةٌ.

و فرمود (علیه السلام): فقدان دوستان به مثابه غربت است.

حضرت علی علیه السلام در نامه ای به مالک اشتر، شاخصه های انتخاب اصلح را بیان کرده است. نامه ۵۳ نهج البلاغه که نامه حضرت علی علیه السلام به مالک اشتر هنگام فرمانداری مصر است، حاوی نکاتی پیرامون انتخاب اصلح است که شاخصه های این انتخاب را در این مطلب تقدیم نگاه شما خواهد شد.
 
۱- اعتنا به نظرات مردم

اهل مشورت بودن -  داشتن روحیه انتقاد پذیری

«وَ لَا تَقُولَنَّ إِنِّی مُؤَمَّرٌ آمُرُ فَأُطَاعُ؛ و مگوی که مرا بر شما امیر ساخته‏ اند و باید فرمان من اطاعت شود»

۲- تخفیف به مردم گرفتار

توجه به اقشار ضعیف - در صدد کاهش گرفتاری های مردم.

«ثُمَّ اللهَ اللهَ فِی الطَّبَقَةِ السُّفْلَی… خدا را خدا را (در نظر داشته باش) درباره طبقه پایین اجتماع»

۳-کینه و دشمنی بین مردم راه نیاندازد

خون و جان مردم برایش مهم باشد.

«أَطْلِقْ عَنِ النَّاسِ عُقْدَةَ کُلِّ حِقْد؛ گره هر کینه ای را در مردم بگشای»

۴- درستکار و بدکار را جزای مناسب دهد

«وَ لاَ یَکُونَنَّ الْمُحْسِنُ وَالْمُسِیءُ عِنْدَکَ بِمَنْزِلَة سَوَاء؛ هرگز نیکوکار و بدکار در نظرت یکسان نباشند»

۵- برخورد با مفاسد اقتصادی

«فَامْنَعْ مِنَ الاِحْتِکَارِ؛ پس، از احتکار کالا جلوگیری کن»

۶- نظارت دقیق بر اطرافیان

«فَاحْسِمْ مَادَّةَ أُولَئِکَ بِقَطْعِ أَسْبَابِ تِلْکَ الأحْوَالِ؛ ریشه ستمکاریشان را با بریدن اسباب آن بخشکان»

۷- سوء ظن به دشمن

«وَ اتَّهِمْ فِی ذلِکَ حُسْنَ الظَّنِّ؛ و به دشمن خوش بین مباش»

۸- توجه به تجار

 تولید داخلی

«ثُمَّ اسْتَوْصِ بِالتُّجَّارِ وَ ذَوِی الصِّنَاعَاتِ؛ دیگر این که نیکی به بازرگانان و صنعتگران را بر خود بپذیر»

۹- توجه به معیشت نظامیان 

اهل صلح بودن

« وَ یَسَعُ مَنْ وَرَاءَهُمْ مِنْ خُلُوفِ أَهْلِیهِمْ؛ به اندازه ای که خانواده هایشان در پشت جبهه، و خودشان در آسایش کامل باشند» 

۱۰- در دسترس مردم بودن

پای حرف مردم نشستن - دیدار عمومی

«فَلاَ تُطَوِّلَنَّ احْتِجَابَکَ عَنْ رَعِیَّتِکَ؛ هیچ گاه خود را فراوان از مردم پنهان مدار» 

۱۱- نظارت بر زیر دستان و شایسته سالاری

« ثُمَّ انْظُرْ فِی أُمُورِ عُمَّالِکَ فَاسْتَعْمِلْهُمُ اخْتِبَاراً؛ سپس در امور کارمندانت بیندیش، و پس از آزمایش به کارشان بگمار»

شرح حکمت 64 نهج البلاغه:

سوارانى در خواب!

امام(عليه السلام) در اين كلام حكيمانه تشبيه جالبى درباره غافلان اهل دنيا دارد مى فرمايد: «اهل دنيا همچون كاروانيانى هستند كه آنان را به سوى مقصدى مى برند و آنها در خوابند».
مى دانيم دنيا مسير آخرت است و در اين مسير منزلگاه هايى است كه در آنجا بايد زاد و توشه براى آخرت برگرفت تا هنگامى كه انسان به مقصد مى رسد دستش خالى نباشد; ولى دنياپرستانى كه در تمام عمر به دنيا مشغول اند، همچون كسانى هستند كه بر مركب سوار و در خوابند و ساربان آنها را به سوى مقصد مى برد. انتهاى اين مسير همان مرگ است آنها زمانى كه سيلى اجل در گوششان نواخته شود از اين خواب غفلت بيدار مى شوند و تهى دست به سوى آخرت مى روند. همان گونه كه در روايت معروف آمده است: «النّاسُ نِيامٌ فَإذا ماتُوا انْتَبَهُوا». مردم در خوابند هنگامى كه بميرند از خواب بيدار مى شوند.(1)
به بيان ديگر انسان ها سرمايه دارانى هستند كه وارد بازار دنيا مى شوند مدت اين بازار ـ مانند بسيارى از بازارهاى جهانى محدود است ـ و سرمايه آنها ساعات و شب ها و روزهاى عمر آنهاست هرگاه در اين مدت در خواب باشند سرمايه از دست مى رود و تجارتى حاصل نمى شود. به گفته شاعر:
سرمايه ز كف رفت و تجارت ننموديم *** جز حسرت و اندوه متاعى نخريديم (2)

*****
پی نوشت:
(1). بحارالانوار، ج4، ص 43; مجموعه ورام، ج 1، ص 150.
(2). سند گفتار حکیمانه: در کتاب مصادر مصدر جدیدى براى این جمله حکمت آمیز نقل نکرده است همین اندازه مى گوید این جمله مانند کلام دیگرى است که از امام امیرمؤمنان على(علیه السلام) در وصیتش به فرزند گرامى اش امام مجتبى(علیه السلام) بیان فرموده آنجا که مى گوید: «وَاعْلَمْ أنَّ مَن کانَ مَطِیَّتُهُ اللَّیْلَ وَالنَّهارَ فَإنَّهُ یُصارُ بِهِ وَإنْ کانَ لایَصیرُ» (و در نسخه هاى موجود نهج البلاغه «وَإنْ کانَ واقِفَاً» آمده است). در کتاب تمام نهج البلاغه در وصیت امام به فرزندش امام حسن هر دو جمله را در کنار هم نقل کرده است; هم حکمت 64 و هم جمله «وَاعْلَم…».

حکمت 64 نهج البلاغه: غفلت از گذر عمر

وَ قَالَ (علیه السلام): أَهْلُ الدُّنْيَا كَرَكْبٍ يُسَارُ بِهِمْ، وَ هُمْ نِيَامٌ.

و فرمود (علیه السلام): مردم دنيا چون كاروانيانى هستند كه مى برندشان و آنها در خواب اند.