مدرسه علمیه زینبیه کرج (سطح 2)

ماه رحمت رو به پايان است و براي بهره بردن از فيض و رحمت اين ماه، چند روزي بيشتر

فرصت نداريم. معمولا آخرين روزها، حساس تر است. وقتي لحظات پاياني بهره مندي از

يک موهبت بي انتها نزديک مي شود، دل ها بي قرارتر مي شوند. قرار است در پايان

يک ضيافت يک ماهه، پاداش بدهند؛ پاداش يک ماه بندگي را. براي آنان که طعم اين

ضيافت را چشيده اند، ميل و رغبت به بهره بردن از اين لذت بي انتها بيشتر و بيشتر

مي شود. به همين دليل است که در آموزه هاي اسلامي، دهه پاياني ماه مبارک رمضان

يا «العشر الاواخر»، از جايگاهي ممتاز و ارزشمند برخوردار است؛ دهه اي که با بهترين و

برترين شب سال آغاز مي شود؛ با شب قدر. بندگي و اظهار نياز به اوج خود مي رسد.

شور کسب رحمت و رضايت خداوند، سراپاي بندگان مؤمن را فرا مي گيرد. دهه پاياني،

دهه برداشت ثمره يک ماه بندگي است. دهه تعيين سرنوشت يک سال انسان است.

دهه اي است که در آن رسول خدا(ص) و ائمه معصومين(ع) رحل اقامت در مسجد

مي افکندند و شب و روزشان را وقف عبادت مي کردند.

بررسي آيات نوراني قرآن کريم، روايات اهل بيت(ع) و ديدگاه هاي محدثان و فقهاي عادل

و متقي، نشان مي دهد که ماه مبارک رمضان، برترين ماهِ سال و شبِ قدر آن، برترين

شبِ سال است، با اين حال منابع ديني و روايي ما نگاهي ويژه به دهه آخر ماه مبارک

رمضان دارند؛ دهه اي که در کلام رسول خدا(ص) و اهل بيت(ع)، به «العشر الاواخر من

شهر رمضان» مشهور است.

روايات متعدد و متقني درباره برتري اين دهه بر دهه اول و دوم ماه مبارک رمضان وجود

دارد. آداب و عبادات ويژه اي براي اين دهه توصيه شده است. واقع شدن دو شب، از

شب هاي قدر در اين دهه، نشان دهنده فضيلت و برتري اين دهه و لزوم توجه جدي

مؤمنان به آن است.

دهه اي که آغازش شب قدر است

دهه سوم ماه مبارک رمضان با شب قدر آغاز مي شود. دو شبي که احتمال قدر بودن

آن ها وجود دارد، در اين دهه قرار دارند. چنان که شهرت دارد و عموم مردم نيز از آن آگاهند،

احتمال قدر بودن شب بيست و يکم ماه مبارک رمضان بيش از شب نوزدهم و احتمال

قدر بودن شب بيست و سوم بيش از شب بيست و يکم ماه مبارک رمضان است.

در واقع، احتمال قدر بودن شب بيست و سوم بسيار قوي است و اين موضوع در روايات ما

مورد اشاره قرار گرفته است. در رواياتي که در اختيار ماست، شب بيست و سوم ماه مبارک

رمضان به «ليلة جهني» يا شب جهني مشهور شده است. يکي از اصحاب رسول خدا

(ص) به نام عبدا…بن انيس انصاري به محضر ايشان رسيد و عرض کرد: اي پيامبرخدا!

منزل من از مدينه دور است و نمي توانم زياد در محضر شما باشم؛ به من توصيه ها

و ارشاداتي بفرماييد تا بتوانم با انجام عبادات و مناجات به مراقبه بپردازم و از برکات

ماه مبارک رمضان بهره مند شوم.

پيامبر گرامي اسلام(ص) او را به مراقبت از شب بيست و سوم ماه مبارک رمضان امر

کردند و فرمودند: اگر نتوانستي شب هاي نوزدهم و بيست و يکم را درک کني، بکوش

تا شب بيست و سوم را از دست ندهي. اين روايت را مرحوم شيخ صدوق در کتاب

ارزشمند «من لا يحضره الفقيه» (جلد دو، صفحه 160 و 161) آورده است. اين روايت

نشان مي دهد که دهه سوم ماه مبارک رمضان، در آموزه هاي اسلامي، از چه ارزش

و جايگاهي برخوردار است.

مناجات هاي خاص

موضوع ديگري که عظمت و جايگاه دهه آخر ماه مبارک رمضان را نشان مي دهد، ادعيه

و مناجاتي است که براي اين دهه وارد شده است. ثقة الاسلام کليني در کتاب

شريف «کافي» (جلد 4، صفحه 160) و جناب شيخ صدوق در «من لايحضره الفقيه»

(جلد 2، صفحه 161)

دعايي را از امام صادق(ع) روايت کرده اند که خواندن آن در همه شب هاي دهه پاياني

ماه مبارک رمضان سفارش شده است. البته اين دعا را مي توان در تمام شب هاي

ماه مبارک رمضان قرائت کرد اما قرائت آن در دهه آخر اين ماه مؤکداً توصيه شده است.

در اين دعاي شريف مي خوانيم:« أَعُوذُ بِجَلاَلِ وَجْهِکَ الْکَرِيمِ أَنْ يَنْقَضِيَ عَنِّي شَهْرُ

رَمَضَانَ أَوْ يَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَيْلَتِي هَذِهِ وَ لَکَ قِبَلِي تَبِعَهٌ أَوْ ذَنْبٌ تُعَذِّبُنِي عَلَيْهِ» پروردگارا!

به عظمت و جلالت و به وجهِ کريمت پناه مي برم؛ از اينکه ماه رمضان بر من بگذرد و

شب و روزش سپري شود، در حالي که هنوز بار گناهانم سنگين است و قلم عفو و

بخشش تو بر سياهه اعمالم کشيده نشده و پيامد اين رفتارهاي ناصوابم، عذاب تو است.

دهه سوم، خاستگاه دعاي فرج

همان طور که مؤمنان و روزه داران آگاهند، در روايات معصومين(ع) آمده است که از روز

نخست ماه مبارک رمضان تا بيستمين روز اين ماه، در شب هاي فرد، يعني يکم، سوم،

پنجم الي نوزدهم، غسل کردن از اعمال مستحب و پرثواب است. ولي از شب بيستم

تا پايان ماه مبارک رمضان، هر شب توصيه به غسل مستحبي شده است.

افزون بر اين، در اعمال شب بيست و سوم، دو غسل مستحبي، در ابتدا و انتهاي اين

شب، سفارش شده که بيانگر اهميت و همچنين توجه به مسائل عبادي در دهه پاياني

ماه مبارک رمضان است. موضوع ديگري که بايد به آن اشاره کنيم، اهتمام و توجه به دعا

براي ظهور امام عصر(عج) در دهه پاياني ماه مبارک رمضان است.

جناب کليني در «کافي» و شيخ صدوق در «تهذيب» و نيز بزرگاني مانند سيد بن طاووس

در «اقبال» با نقل رواياتي درباره عظمت و جايگاه والاي دهه پاياني ماه مبارک رمضان،

آورده اند که از اعمال پرثواب و مورد تأکيد در دهه پاياني ماه مبارک رمضان و به ويژه

شب بيست و سوم اين ماه، قرائت دعاي فرج است.

شايسته است مؤمنان در هر جا و در هر حالتي، از نشسته، ايستاده يا خوابيده،

پيوسته اين دعا را بخوانند که:« اَللّهُمَّ کُنْ لِوَلِيِّکَ الْحُجَّهِ بْنِ الْحَسَنِ صَلَواتُکَ عَلَيْهِ وَعَلى

آبائِهِ في هذِهِ السّاعَةِ وَفي کُلِّ ساعةٍ وَلِيّاً وَحافِظاً وَقائِداً وَناصِراً وَدَليلاً وَعَيْناً حَتّى تُسْکِنَهُ

أَرْضَکَ طَوْعاً وَتُمَتِّعَهُ فيها طَويلاً.» در حقيقت خاستگاه دعاي مشهوري که ما در طول سال

و در مناسبت هاي مختلف زمزمه مي کنيم، در اعمال دهه پاياني ماه مبارک رمضان وارد

شده و اين خود نشان دهنده جايگاه و عظمت اين دهه است.

 

شب قدر به اين جهت قدر ناميده شده كه تمامى مقدرات بندگان در تمام سال در آن شب

تعيين مي‏شود. شاهد اين معنى سوره دخان است كه مي‏فرمايد: (انا انزلناه فى ليله مباركه

انا كنا منذرين فيها يفرق كل امر حكيم)؛(1) ما اين كتاب مبين را در شبى پر بركت نازل

كرديم و ما همواره بيم دهنده بوده‏ايم، در آن شب هر امرى بر طبق حكمت خداوند تنظيم

و تعيين مي‏گردد.

در اين كه ليله القدر در ماه رمضان است هيچ شك و ترديدى نيست چرا كه آيات قرآن نشان

دهنده اين مسأله است؛ چرا كه از سوى خداوند مي‏فرمايد كه قرآن در ماه مبارك رمضان نازل

شده (شهر رمضان الذى انزل فيه القرآن)؛(2) و از سوى ديگر مي‏فرمايد: (انا انزلناه فى ليله

القدر)؛(3) قرآن در شب قدر نازل شده است. ولى در اين كه كدام شب از شب‏هاى ماه مبارك

رمضان شب قدر است ميان علما اختلاف نظر وجود دارد و در اين زمينه تفسيرهاى زيادى

شده، از جمله شب هفدهم، شب نوزدهم، شب بيست و يكم، شب بيست و سوم، شب

بيست و هفتم و شب بيست و نهم.

ولى مشهور و معروف در روايات اين است كه اين شب در دهه آخر ماه رمضان و شب بيست

و يكم و يا بيست و سوم قرار دارد. در روايتى از رسول خدا(ص) پرسيدند كه شب قدر كدام

يك از اين شب‏هاست؟ حضرت فرمودند: «اِلهتَمِسَوُها فِى العَشرِ الاواخِرِ مِنه شَهرِ رَمَضان)؛(4)

آن را در دهه آخر ماه رمضان جستجو كنيد. و در روايتى از امام صادق(ع) آمده است كه شب

قدر بيست و يكم يا بيست و سوم است. حتى هنگامى كه راوى اصرار كرد كدام يك از

اين دو شب؟ حضرت فرمود: اگر من نتوانم هر دو شب را عبادت كنم كدام يك را انتخاب نمايم

امام(ع) تعيين نفرموده و افزود: «ما ايسر ليلتين فيما نظلب»؛(5) چه آسان است دو شب

براى آنچه مي‏خواهي. و همچنين از امام باقر(ع) درباره (انا انزلناه فى ليله مباركه)، سؤال

كردند حضرت فرمود: «نَعَم ليله القدر و هِيَ فى كُلَّ سَنَه فى شهرِ رمضان فى

العَشرِ الاواخر»؛(6) بله، اين شب، شب قدر است و آن در هر سال در ماه رمضان و در دهه

آخر آن است.

روايات متعددى از اهل بيت(عليهم السلام) نقل شده كه شب بيست و سوم تكيه شده

است در حالى كه روايات اهل سنت بيشتر روى شب بيست و هفتم تأكيد دارد كه به

چند مورد در اينجا اشاره مي‏شود:

الف) «عن اُبّى بن كعب قال قال اُبى فى ليله القدر و الله اِنّى لاعلمها و اكثر علمى هى

الليله التى أمرنا رسول الله(ص) بقيامها هى ليله سبع و عشرين»؛(7) از ابى بن كعب

نقل شده كه در مورد شب قدر گفت به خدا قسم من شب قدر را مي‏دانم و اكثر علم

من آن شبى است كه رسول خدا(ص) ما را به قيام آن شب امر كرد و آن شب، شب

بيست و هفتم است.

ب) عايشه روايت كرد كه: «انّ رسول الله(ص) قال: تحروا ليله القدر فى الوتر من العشر

الاواخر من رمضان»؛(8) رسول خدا(ص) فرمود: ليله القدر را در يكى از شب‏هاى فرد دهه

آخر ماه رمضان بيابيد.

د) ابن عباس روايت مي‏كند كه پيامبر فرمود: «التمسوها فى العشر الاواخر من رمضان

ليله القدر فى تاسعه تبقى فى خامسه تبقي»؛(9) شب قدر را در دهه آخر ماه رمضان

جستجو كنيد؛ در نُه شبى كه باقى مانده و در هفت شبى كه باقى مانده و در پنج شبى

كه باقى مانده است و فلسفه مخفى بودن شب قدر در ميان شب‏هاى سال، يا در ميان

شب‏هاى ماه مبارك رمضان براى اين است كه مردم به همه اين شب‏ها اهميت دهند،

همان گونه كه خداوند رضاى خود را در ميان انواع طاعات پنهان كرده تا مردم به همه طاعات

روى آورند و غضبض را در ميان معاصى پنهان كرده تا از همه بپرهيزند و دوستانش را در

ميان مردم مخفى كرده تا همه را احترام كنند و اجابت را در ميان دعاها پنهان كرده تا به

همه دعاها رو آورند و اسم اعظم را در ميان نام‏هايش مخفى ساخته تا همه را بزرگ دارند

و وقت مرگ را مخفى ساخته تا در همه حال آماده باشند.

در مورد فضيلت و ارزش شب قدر روايات زيادى وجود دارد كه ما به دو نمونه از آنها

اشاره مي‏كنيم:

الف) از پيامبر اكرم(ص) روايت شده: «من احيا ليله القدر حول عنه العذا بالى السنه

القابله»؛ كسى كه شب قدر را احيا بدارد عذاب تا سال آينده از او دفع مي‏شود.(10)

ب) از امام باقر(ع) روايت شده: «من احيا ليله القدر غفرت له ذنوبه عدد نجوم السمأ

و مثاقيل الجبال و مكابيل البحار»؛(11) كسى كه شب قدر را احيا بدارد گناهانش آمرزيده

شود، هر چند گناهانش به عدد ستارگان آسمان و وزن كوه‏ها و مقدار آب درياها باشد.

اما در مورد اين كه اگر كسى در شب قدر به چيزى دست بزند طلا مي‏شود! چنين چيزى

در آيات و روايات ديده نمي‏شود و امكان ندارد، بله شب قدر ارزش و فضيلت‏هاى زيادى دارد

كه ما به چند نمونه از آنها اشاره كرديم و روايات زيادى وجود دارد كه در شب قدر درهاى

رحمت الهى گشوده مي‏گردد و گناهان انسان آمرزيده مي‏شود.

پی نوشتها

(1).سوره دخان، آيه‏هاى 3 - 4،

(2).سوره بقهر، آيه 185،

(3).سوره قدر، آيه 1،

(4).بحارالانوار، مجلسي، ج 94، ص 10، باب ليله القدر و فضلها،

(5).نورالثقلين، ج 5، ص 625، ح 58،

(6).فروع كافي، كليني، ج 4، ص 158، باب فى ليله القدر،

(7).صحيح، مسلم، ج 6، ص 43، باب ليله القدر و قيامها،

(8).صحيح، بخاري، ج 3، ص 103، كتاب فضل ليله القدر،

(9).همان، ج 3، ص 103، كتاب فضل ليله القدر،

(10).بحارالانوار، ج 98، ص 145، روايه 3، باب 7،

(11).همان، ج 98، ص 146، روايه 3، باب 7،

          

    اعمال شب های قدر بر دو نوع است؛

یکی آنکه در هر سه شب باید انجام داد و دیگر اعمالی که مخصوص هر شب است و

به همین مناسبت اعمال مخصوص شب بیست و سوم ماه رمضان را مرور می کنیم.

اعمال مشترک این سه شب شامل غسل، نماز دو رکعتی با هفت مرتبه توحید و هفتاد

مرتبه استغفرالله و اتوب الیه، قرآن به سر گرفتن، زیارت امام حسین (ع)، خواندن نماز صد

رکعتی و احیا داشتن این شب هاست.

 در شب بیست و سوم علاوه بر این اعمال بر چند عمل تاکید شده است:

اول- غسل که یکی در اول شب و یک غسل هم در آخر شب سفارش شده است.

دوم- تاکید بر شب زنده داری؛ امیرمومنان (ع) فرمود: پیامبر خدا در دهه آخر ماه رمضان،

بستر خود را جمع می کرد و کمرش را می بست و شب بیست و سوم، خانواده خود را

بیدار می کرد و در آن شب، به صورت خفتگان، آب می پاشید.

همچنین در روایتی آمده است که فاطمه زهرا (س) نمی گذاشت که کسی از خانواده اش

در شب بیست و سوم بخوابد و خواب آنان را با کم خوردن درمان می کرد و از روز برای

آن شب، آماده می شد و می فرمود محروم، کسی است که از خیر آن بی بهره بماند.

سوم- تاکید بر زیارت امام حسین (ع)؛ امام رضا (ع) فرمود: کسی که در ماه رمضان، امام

حسین (ع) را زیارت می کند؛ مواظب باشد که نزد قبر آن امام بودن را در شب بیست و

سوم از دست ندهد؛ شبی که امید است شب قدر باشد.

چهارم- خواندن سوره های عنکبوت، روم و دخان؛ امام صادق (ع) خطاب به ابوبصیر فرمود:

هر کسی سوره های عنکبوت و روم را در شب بیست و سوم ماه رمضان بخواند؛

به خدا قسم او از اهل بهشت است و هرگز در این سخن استثنا نمی کنم و نمی ترسم

که خداوند، در این سوگند گناهی بر من بنویسد. این دو سوره نزد خداوند، جایگاهی

والا دارند.

پنجم ـ خواندن هزار بار سوره قدر؛ امام صادق (ع) فرمود: اگر کسی در شب بیست

و سوم ماه رمضان، هزار بار سوره قدر را بخواند؛ در حالی صبح خواهد کرد که یقین او،

با اعتراف به آنچه مخصوص ماست استوار خواهد بود و این نیست، مگر به سبب آنچه

در خواب خود می بیند.

ششم - دعا برای امام زمان (ع)، از امامان معصوم (ع) نقل شده است که این دعا

را در شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان در حال سجده، ایستاده، نشسته و در همه

حالات تکرار می‌کنی و نیز در همه اوقات این ماه و هر قدر که می‌توانی و هر موقع از

دوران زندگی‌ات به یادت آمد می‌خوانی.

بعد از تمجید خدای و درود بر پیامبر(ص) می‌گویی اللّهم کن لولیک الحجة بن الحسن،

فی هذه الساعة و فی کل ساعة، ولیا و حافظا، و قائدا و ناصرا و دلیلا و عینا حتی تسکنه

ارضک طوعا و تمتعه فیها طویلا.

 

حکایت درس‌ آموز در رابطه با ادب حضورنقل می‌کنند که محمود غزنوی، یکی از پادشاهان

ایران، غلامی به نام ایاز داشته که نزد او بسیار محبوب بوده است. ایاز، غلامی بسیار

مؤدب بوده و از جهت محبوبیتی که نزد محمود غزنوی داشته، افراد حسود مکرراً سعایت

و بدگویی او را می‌کرده‌اند تا بتوانند از التفات و محبت سلطان نسبت به ایاز بکاهند.

روزی از روزها بدخواهان در کفش او عقربی انداخته بودند تا او نتواند ادب ایستادن نزد ارباب

خود را مراعات کند، ولی ایاز وقتی در مقابل سلطان ایستاده بود و با وی صحبت می‌کرد،

توجهی به نیش عقب نداشت و در حالی که عقرب او را می‌گزید، همچنان در مقابل ارباب

خود مؤدب ایستاد و صحبت کرد و نیش عقرب از ادب او نکاست.

وقتی سلطان متوجه موضوع شد، به او گفت چرا چنین کردی؟ ایاز گفت: در هر حال و

حتی با نیش عقرب، ادب حضور باید مراعات شود.

در حکایت دیگری نقل می‌کنند که محمود غزنوی و همراهان او از سفر هندوستان بر

می‌گشتند و بار آنها مرواریدها و درهایی بود که از هندوستان به وطن خود می‌بردند.

در بین راه یکی از کیسه‌های پر از در گرانبها بر زمین افتاد و درهای آن در بیابان پخش

شد. محمود غزنوی از درهای ریخته، گذشت و اعلام کرد، هر کس هر مقدار در و مروارید

بردارد، مال خودش می‌شود.

در آن هنگام همه اهل کاروان به سوی درها شتافتند و هر کس هر چه می‌توانست

جمع کرد، ولی از بین کاروان فقط یک نفر از محمود غزنوی جدا نشد و برای جمع آوری

در نرفت و او ایاز بود.

محمود غزنوی از ایاز پرسید: تو چرا نرفتی؟ ایاز گفت: من دری گرانبهاتر و مطلوب‌تر

از محمود غزنوی سراغ نداشتم و به این جهت نزد شما ماندم.

در حکایت دیگری، نقل می‌کنند روزی محمود غزنوی یک دُر شب چراغ را آورد و از وزرای

خود خواست که در مقابل جمعیت، آن دُر را بشکنند. وزرا و سران حکومت، هر یک

در برابر دستور پادشاه توجیهی درست کردند و چون آن در بسیار باارزش بود، حرف

پادشاه را نشنیدند و در را نشکستند.

پس از آن، محمود، آن در را به دست ایاز داد و گفت بشکن. ایاز هم بدون درنگ و

معطلی در را شکست. وزرا او را ملامت کردند و گفتند: چرا این در با ارزش را شکستی؟

ایاز گفت: اگر در را نمی‌شکستم کلام محمود را می‌شکستم و شکستن در برای من

بهتر از شکستن کلام مولا و اربابم است.

از این حکایات آموزنده باید استفاده و بهره‌برداری معنوی در جهت رعایت ادب حضور

در محضر خداوند متعال بشود. اهل معرفت با درس‌آموزی از اینگونه داستان‌ها و با عمل

به نکات آموزنده آن، مسیر کمال و تقرب را طی می‌کنند.

کسانی که به راستی به ماه مبارک رمضان و برکات و ارزش‌های معنوی آن اهمیت می‌دهند

و ادب حضور در محضر خداوند متعال را نظیر ادب ایاز در مقابل مولای خود، مراعات می‌کنند،

در آخر ماه مبارک رمضان خود مولا و خود خداوند متعال را پاداش می‌گیرند. نظیر ایاز که با

مراعات ادب در برابر مولا، تمام محبت و التفات محمود غزنوی را به سوی خود جلب کرده

بود و در واقع، محمود غزنوی را پاداش گرفته بود.

وقتی خداوند، خودش عیدی و پاداش کسی شود، همه‌ عالم وجود و هه ثروت‌ها و متعلقات

دنیا، در نظر او و در برابر خداوند متعال و ارزش‌های معنوی، هیچ ارزش و جلوه‌ای ندارد.

به همه دنیا پشت پا می‌زند، زیرا دائما و کاملاً به خداوند توجه دارد.

امام حسین(ع)‌ نه فقط دنیا و زندگی دنیوی، بلکه خود و حتی عیال و فرزندان خود را

فدای خدا و دین خدا کردند؛ چرا که هیچ چیزی و هیچ کسی در نظر آن حضرت، با ارزش‌تر

از خداوند و محبوب‌تر از اطاعت امر خداوند متعال نیست.

امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند:

«وَ اللَهِ لَوْ أُعْطِیتُ الْأَقَالِیمَ السَبْعَهَ بِمَا تَحْتَ أَفْلَاکِهَا عَلَى أَنْ أَعْصِیَ اللَهَ فِی نَمْلَهٍ أَسْلُبُهَا

جُلْبَ شَعِیرَهٍ مَا فَعَلْتُهُ»

به خدا قسم، اگر نه تنها کره زمین، بلکه عالم وجود را به من بدهند و بگویند با امر خداوند

مخالفت کن، چنین نخواهم کرد.

امیرالمؤمنین(ع) حاضر نیستند به اندازه گرفتن پوست جو از دهان مورچه، با فرمان حق

تعالی مخالفت کنند، گر چه در مقابل این مخافت به ظاهر کوچک، همه عالم را به

ایشان بدهند.

پیام این روایت امیرالمؤمنین(ع) و پیام آن ایثار و فداکاری امام حسین(ع) در کربلا و نیز

پیام گفتار و رفتار همه معصومین(ع)این است که ای شیعیان! باید در برابر خداوند متعال،

ادب حضور را مراعات کنید و خود را در محضر خداوند متعال و معصومین بدانید و گناه

نکنید، نافرمانی خداوند متعال را نکنید، ظلم نکنید و با گفتار و کردار خود خداوند متعال

و معصومین(ع)را نیازارید.

توصیه‌های آیت‌الله مظاهری

1-پایه ‏هاى اسلام

قال الباقر علیه السلام:

بنى الاسلام على خمسة اشیاء، على الصلوة و الزکاة و الحج و الصوم و الولایه.

امام باقر علیه السلام فرمود:

اسلام بر پنج چیز استوار است، برنماز و زکات حج و روزه و ولایت (رهبرى اسلامى).

فروع کافى، ج 4 ص 62، ح 1

2-فلسفه روزه

قال الصادق علیه السلام:

انما فرض الله الصیام لیستوى به الغنى و الفقیر.

امام صادق علیه السلام فرمود:

خداوند روزه را واجب کرده تا بدین وسیله دارا و ندار (غنى و فقیر) مساوى گردند.

من لا یحضره الفقیه، ج 2 ص 43، ح 1

3-روزه آزمون اخلاص

قال امیرالمومنین علیه السلام:

فرض الله … الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق‏امام على علیه السلام فرمود:

خداوند روزه را واجب کرد تا به وسیله آن اخلاص خلق را بیازماید.

نهج البلاغه، حکمت 252

4-روزه یاد آور قیامت

قال الرضا علیه السلام:

انما امروا بالصوم لکى یعرفوا الم الجوع و العطش فیستدلوا على فقر الاخر.

امام رضا علیه السلام فرمود:

مردم به انجام روزه امر شده‏اند تا درد گرسنگى و تشنگى را بفهمند و به واسطه

آن فقر و بیچارگى آخرت را بیابند.

وسائل الشیعه، ج 4 ص 4 ح 5 علل الشرایع، ص 10

5-روزه زکات بدن

قال رسول الله صلى الله علیه و آله لکل شیئى زکاة و زکاة الابدان الصیام.

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

براى هر چیزى زکاتى است و زکات بدنها روزه است.

الکافى، ج 4، ص 62، ح 3

6-روزه سپر آتش

قال رسول الله صلى الله علیه و آله:

الصوم جنة من النار.

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

روزه سپر آتش (جهنم) است. «یعنى بواسطه روزه گرفتن انسان از آتش جهنم در

امان خواهد بود.»

الکافى، ج 4 ص 162

7-اهمیت روزه

الصوم فى الحر جهاد.

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

روزه گرفتن در گرما، جهاد است.

بحار الانوار، ج 96، ص 257

8-روزه نفس

قال امیرالمومنین علیه السلام

صوم النفس عن لذات الدنیا انفع الصیام.

امیرالمومنان على علیه السلام فرمود:

روزه نفس از لذتهاى دنیوى سودمندترین روزه‏هاست.

غرر الحکم، ج 1 ص 416 ح 64

9-روزه واقعى

قال امیرالمومنین علیه السلام

الصیام اجتناب المحارم کما یمتنع الرجل من الطعام و الشراب.

امام على علیه السلام فرمود:

روزه پرهیز از حرامها است همچنانکه شخص از خوردنى و نوشیدنى پرهیز مى‏کند.

بحار ج 93 ص 249

10-برترین روزه

قال امیرالمومنین علیه السلام

صوم القلب خیر من صیام اللسان و صوم اللسان خیر من صیام البطن.

امام على علیه السلام فرمود:

روزه قلب بهتر از روزه زبان است و روزه زبان بهتر از روزه شکم است.

غرر الحکم، ج 1، ص 417، ح 80

11-روزه چشم و گوش

قال الصادق علیه السلام

اذا صمت فلیصم سمعک و بصرک و شعرک و جلدک.

امام صادق علیه السلام فرمود:

آنگاه که روزه مى‏گیرى باید چشم و گوش و مو و پوست تو هم روزه‏دار باشند.

«یعنى از گناهان پرهیز کند.»

الکافى ج 4 ص 87، ح 1

12-روزه اعضا و جوارح

عن فاطمه الزهرا سلام الله علیها

ما یصنع الصائم بصیامه اذا لم یصن لسانه و سمعه و بصره و جوارحه.

حضرت زهرا علیها السلام فرمود:

روزه‏دارى که زبان و گوش و چشم و جوارح خود را حفظ نکرده روزه‏اش به چه

کارش خواهد آمد.

بحار، ج 93 ص 295

13-روزه ناقص

قال الباقر علیه السلام

لا صیام لمن عصى الامام و لا صیام لعبد ابق حتى یرجع و لا صیام لامراة ناشزة

حتى تتوب و لاصیام لولد عاق حتى یبر.

امام باقر علیه السلام فرمود:

روزه این افراد کامل نیست:

1 - کسى که امام (رهبر) را نافرمانى کند.

2 - بنده فرارى تا زمانى که برگردد.

3 - زنى که اطاعت‏شوهر نکرده تا اینکه توبه کند.

4 - فرزندى که نافرمان شده تا اینکه فرمانبردار شود.

بحار الانوار ج 93، ص 295.

14-روزه بى ارزش

قال امیرالمومنین علیه السلام

کم من صائم لیس له من صیامه الا الجوع و الظما و کم من قائم لیس له من قیامه

الا السهر و العناء.

امام على علیه السلام فرمود:

چه بسا روزه‏دارى که از روزه‏اش جز گرسنگى و تشنگى بهره‏اى ندارد و چه بسا

شب زنده‏دارى که از نمازش جز بیخوابى و سختى سودى نمى‏برد.

نهج البلاغه، حکمت 145

15-روزه و صبر

عن الصادق علیه السلام فى قول الله عزوجل

«واستعینوا بالصبر و الصلوة‏»

قال: الصبر الصوم.

امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند عزو جل که فرموده است: از صبر و نماز

کمک بگیرید، صبر، روزه است.

وسائل الشیعه، ج 7 ص 298، ح 3

16-روزه و صدقه

قال الصادق علیه السلام

صدقه درهم افضل من صیام یوم.

امام صادق علیه السلام فرمود

یک درهم صدقه دادن از یک روز روزه مستحبى برتر و والاتر است.

وسائل الشیعه، ج 7 ص 218، ح 6

17-پاداش روزه

قال رسول الله صلى الله علیه و آله: قال الله تعالى

الصوم لى و انا اجزى به

رسول خدا فرمود خداى تعالى فرموده است:

روزه براى من است و من پاداش آن را مى‏دهم.

وسائل الشیعه ج 7 ص 294، ح 15 و 16 ; 27 و 30

18-جرعه نوشان بهشت

قال رسول الله صلى الله علیه و آله

من منعه الصوم من طعام یشتهیه کان حقا على الله ان یطعمه من طعام الجنة

و یسقیه من شرابها.

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

کسى که روزه او را از غذاهاى مورد علاقه‏اش باز دارد برخداست که به او از

غذاهاى بهشتى بخورانند و از شرابهاى بهشتى به او بنوشاند.

بحار الانوار ج 93 ص 331

19-خوشا بحال روزه داران

قال رسول الله صلى الله علیه و آله

طوبى لمن ظما او جاع لله اولئک الذین یشبعون یوم القیامة

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

خوشا بحال کسانى که براى خدا گرسنه و تشنه شده‏اند اینان در روز قیامت‏

سیر مى ‏شوند.

وسائل الشیعه، ج 7 ص 299، ح‏2.

20-مژده به روزه‏داران

قال الصادق علیه السلام

من صام لله عزوجل یوما فى شدة الحر فاصابه ظما و کل الله به الف ملک یمسحون

وجهه و یبشرونه حتى اذا افطر.

امام صادق علیه السلام فرمود:

هر کس که در روز بسیار گرم براى خدا روزه بگیرد و تشنه شود خداوند هزار فرشته

را مى‏گمارد تا دست‏به چهره او بکشند و او را بشارت دهند تا هنگامى که افطار کند.

الکافى، ج 4 ص 64 ح 8; بحار الانوار ج 93 ص 247

21-شادى روزه دار

قال الصادق علیه السلام

للصائم فرحتان فرحة عند افطاره و فرحة عند لقاء ربه

امام صادق علیه السلام فرمود:

براى روزه دار دو سرور و خوشحالى است:

1 - هنگام افطار 2 - هنگام لقاء پروردگار (وقت مردن و در قیامت)

وسائل الشیعه، ج 7 ص 290 و 294 ح‏6 و 26.

22-بهشت و باب روزه‏دارن

قال رسول الله صلى الله علیه و آله

ان للجنة بابا یدعى الریان لا یدخل منه الا الصائمون.

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

براى بهشت درى است‏بنام (ریان) که از آن فقط روزه داران وارد مى‏شوند.

وسائل الشیعه، ج 7 ص 295، ح‏31.

معانى الاخبار ص 116

23-دعاى روزه‏داران

قال الکاظم (علیه السلام)

دعوة الصائم تستجاب عند افطاره

امام کاظم (علیه السلام) فرمود:

دعاى شخص روزه‏دار هنگام افطار مستجاب مى‏شود.

بحار الانوار ج 92 ص 255 ح 33.

24-بهار مومنان

قال رسول الله (صلى الله علیه و آله)

الشتاء ربیع المومن یطول فیه لیله فیستعین به على قیامه و یقصر فیه نهاره

فیستعین به على صیامه.

رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود:

زمستان بهار مومن است از شبهاى طولانى‏اش براى شب زنده‏دارى واز روزهاى

کوتاهش براى روزه دارى بهره مى‏گیرد.

وسائل الشیعه، ج 7 ص 302، ح 3.

25-روزه مستحبى

قال الصادق (علیه السلام)

من جاء بالحسنة فله عشر امثالها من ذلک صیام ثلاثة ایام من کل شهر.

امام صادق علیه السلام فرمود:

هر کس کار نیکى انجام دهد ده برابر آن پاداش دارد و از جمله آنها سه روز روزه

در هر ماه است.

وسائل الشیعه، ج 7، ص 313، ح 33

26-روزه ماه رجب

قال الکاظم (علیه السلام)

رجب نهر فى الجنه اشد بیاضا من اللبن و احلى من العسل فمن صام یوما من

رجب سقاه الله من ذلک النهر.

امام کاظم (علیه السلام) فرمود:

رجب نام نهرى است در بهشت از شیر سفیدتر و از عسل شیرین‏تر هرکس یک

روز از ماه رجب را روزه بگیرد خداوند از آن نهر به او مى‏نوشاند.

من لا یحضره الفقیه ج 2 ص 56 ح 2

وسائل الشیعه ج 7 ص 350 ح 3

27-روزه ماه شعبان

من صام ثلاثة ایام من اخر شعبان و وصلها بشهر رمضان کتب الله له صوم شهرین

متتابعین.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

هر کس سه روز آخر ماه شعبان را روزه بگیرد و به روزه ماه رمضان وصل کند خداوند

ثواب روزه دو ماه پى در پى را برایش محسوب مى‏کند.

وسائل الشیعه ج 7 ص 375،ح 22

28-افطارى دادن(1)

قال الصادق (علیه السلام)

من فطر صائما فله مثل اجره

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

هر کس روزه دارى را افطار دهد، براى او هم مثل اجر روزه دار است.

الکافى، ج 4 ص 68، ح 1

29-افطارى دادن (2)

قال الکاظم (علیه السلام)

فطرک اخاک الصائم خیر من صیامک.

امام کاظم (علیه السلام) فرمود:

افطارى دادن به برادر روزه دارت از گرفتن روزه (مستحبى) بهتر است.

الکافى، ج 4 ص 68، ح 2

30-روزه خوارى

قال الصادق (علیه السلام)

من افطر یوما من شهر رمضان خرج روح الایمان منه

امام صادق (علیه السلام)فرمود:

هر کس یک روز ماه رمضان را (بدون عذر)، بخورد - روح ایمان از او جدا مى‏شود

وسائل الشیعه، ج 7 ص 181، ح 4 و 5

من لا یحضره الفقیه ج 2 ص 73، ح 9

31-رمضان ماه خدا

قال امیرالمومنین

شهر رمضان شهر الله و شعبان شهر رسول الله و رجب شهرى

امام على (علیه السلام) فرمود:

رمضان ماه خدا و شعبان ماه رسول خدا و رجب ماه من است.

وسائل الشیعه، ج 7 ص 266، ح 23.

32-رمضان ماه رحمت

قال رسول الله (صلى الله علیه و آله)

… و هو شهر اوله رحمة و اوسطه مغفرة و اخره عتق من النار.

رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود:

رمضان ماهى است که ابتدایش رحمت است و میانه‏اش مغفرت و پایانش

آزادى از آتش جهنم.

بحار الانوار، ج 93، ص 342

33-فضیلت ماه رمضان

قال رسول الله (صلى الله علیه و آله)

ان ابواب السماء تفتح فى اول لیلة من شهر رمضان و لا تغلق الى اخر لیلة

منه

رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود:

درهاى آسمان در اولین شب ماه رمضان گشوده مى‏شود و تا آخرین شب آن

بسته نخواهد شد.

بحار الانوار، ج 93، ص 344

34-اهمیت ماه رمضان

قال رسول الله (صلى الله علیه و آله)

لو یعلم العبد ما فى رمضان لود ان یکون رمضان السنة

رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود:

اگر بنده «خدا» مى‏دانست که در ماه رمضان چیست [چه برکتى وجود دارد]

دوست مى‏داشت که تمام سال، رمضان باشد.

بحار الانوار، ج 93، ص 346

35-قرآن و ماه رمضان

قال الرضا (علیه السلام)

من قرا فى شهر رمضان ایة من کتاب الله کان کمن ختم القران فى غیره

من الشهور.

امام رضا (علیه السلام) فرمود:

هر کس ماه رمضان یک آیه از کتاب خدا را قرائت کند مثل اینست که درماه هاى

دیگر تمام قرآن را بخواند.

بحار الانوار ج 93، ص 346

36-شب سرنوشت‏ساز

قال الصادق (علیه السلام)

راس السنة لیلة القدر یکتب فیها ما یکون من السنة الى السنة.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

آغاز سال (حساب اعمال) شب قدر است. در آن شب برنامه سال آینده

نوشته مى‏شود.

وسائل الشیعه، ج 7 ص 258 ح 8

37-برترى شب قدر

قیل لابى عبد الله (علیه السلام)

کیف تکون لیلة القدر خیرا من الف شهر؟ قال: العمل الصالح فیها خیر من العمل

فى الف شهر لیس فیها لیلة القدر.

از امام صادق (علیه السلام) سوال شد:

چگونه شب قدر از هزار ماه بهتر است؟

حضرت فرمود: کار نیک در آن شب از کار در هزار ماه که در آنها شب قدر نباشد

بهتر است.

وسائل الشیعه، ج 7 ص 256، ح 2

38-تقدیر اعمال

قال الصادق (علیه السلام)

التقدیر فى لیلة تسعة عشر و الابرام فى لیلة احدى و عشرین و الامضاء فى لیلة

ثلاث و عشرین.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

برآورد اعمال در شب نوزدهم انجام مى‏گیرد و تصویب آن در شب بیست ویکم

و تنفیذ آن در شب بیست‏سوم.

وسائل الشیعه، ج 7 ص 259

39-احیاء شب قدر

عن فضیل بن یسار قال:

کان ابو جعفر (علیه السلام) اذا کان لیلة احدى و عشرین و لیلة ثلاث و عشرین

اخذ فى الدعا حتى یزول اللیل فاذا زال اللیل صلى.

فضیل بن یسار گوید:

امام باقر (علیه السلام) در شب بیست و یکم و بیست‏سوم ماه رمضان مشغول

دعا مى‏شد تا شب بسر آید و آنگاه که شب به پایان مى‏رسید نماز صبح را مى‏خواند.

وسائل الشیعه، ج 7، ص 260، ح 4

40-زکات فطره

قال الصادق (علیه السلام)

ان من تمام الصوم اعطاء الزکاة یعنى الفطرة کما ان الصلوة على النبى (صلى الله

علیه و آله) من تمام الصلوة.

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

تکمیل روزه به پرداخت زکاة یعنى فطره است، همچنان که صلوات بر پیامبر

(صلى الله علیه و آله) کمال نماز است.

وسائل الشیعه، ج 6 ص 221، ح

 

- مصرف مقادیر کافی آب بین افطار و هنگام خواب برای پیشگیری از کم آبی بدن

- مصرف مقادیر کافی از سبزیجات در وعده ی غذایی و مصرف میوه در پایان وعده ی

غذایی

- اجتناب از مصرف مواد غذایی پر ادویه

- اجتناب از زیاده روی در مصرف مواد غذایی حاوی قند بالا مانند شیرینی و شکلات به

ویژه در سحر

توصیه به مصرف کربوهیدرات های پیچیده برای سحر

- اجتناب از مصرف مقادیر زیاد نوشیدنی های کافئین دار مانند قهوه، چای و نوشابه به

خصوص در هنگام سحر.

کافئین موجود در این نوشیدنی ها باعث دفع زیاد ادرار و در نتیجه کم آبی و از دست دادن

مواد معدنی مورد نیاز بدن در طول روز می شود، بنابراین سه تا پنج روز قبل از ماه رمضان

به تدریج دریافت این نوشیدنی ها را کاهش دهید. البته به خاطر داشته باشید که کاهش

ناگهانی کافئین منجر به سردرد، تغییرات رفتاری و تحریک پذیری می شود.

- اجتناب از پرخوری به ویژه در سحر

- پرهیز از مصرف غذاهای چرب و سرخ شده، غذاهای چرب باعث سوزش سر دل سوء

هاضمه و اضافه وزن می شوند.

- سیگار یک عامل خطر برای سلامتی است اگر نمی توانید یکدفعه سیگار را ترک کنید

چند هفته قبل از ماه رمضان به تدریج شروع به کاهش استعمال سیگار نمایید.

- تهیه انواع و اقسام خوراکی ها در مهمانی های افطار موجب از بین بردن اثرات معنوی

روزه و منجر به پرخوری و اسراف می شود.

روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان علاوه بر آثار روحی و معنوی، اثرات جسمانی بسیار

ارزشمندی دارد. اما بدون شک زمانی می توان از تاثیرات مثبت روزه بهره مند شد که

تغذیه در هنگام افطار و سحر منطبق با یک رژیم متعادل و متنوع باشد. در طول این

ماه نیازی به پرخوری نیست؛ زیرا در طول روزه داری بدن مکانیسم های تنظیمی خود

را از قبیل مصرف بهینه ی ذخیره ی چربی و کاهش سوخت و ساز بدن باعث حالت هایی

چون کرختی، بی حالی و کاهش دمای بدن می شود که این امر در زوزهای طبیعی

است و جای نگرانی ندارد.

روزه به درمان برخی از بیماری سم زدایی بدن و استراحت دستگاه گوارش کمک

می کند و به منظور کاهش وزن کاهش چربی خون و کنترل قند خون به افراد جامعه

توصیه می شود .

مرحوم حاج اسماعیل دولابی از علمای برجسته و از بزرگان اهل معرفت، درخصوص

انتظار فرج تمثیل زیبائی دارند که نقل آن آموزنده است.

پدری چهار تا بچه را گذاشت توی اتاق و گفت این‌جا‌ را مرتب کنید تا من برگردم.

خودش هم رفت پشت پرده. از آن‌جا نگاه می‌کرد می‌دید کی چه کار می‌کند، می‌نوشت

توی یک کاغذی که بعد حساب و کتاب کند …

مرحوم حاج اسماعیل دولابی از علمای برجسته و از بزرگان اهل معرفت، درخصوص

انتظار فرج تمثیل زیبائی دارند که نقل آن آموزنده است.

 آن مرحوم می فرمایند:پدری چهار تا بچه را گذاشت توی اتاق و گفت این‌جا‌ را مرتب کنید

تا من برگردم.

خودش هم رفت پشت پرده. از آن‌جا نگاه می‌کرد می‌دید کی چه کار می‌کند، می‌نوشت

توی یک کاغذی که بعد حساب و کتاب کند …

یکی از بچه‌ها که گیج بود، حرف پدر یادش رفت. سرش گرم شد به بازی. یادش رفت

که آقاش گفته خانه را مرتب کنید.

یکی از بچه‌ها که شرور بود شروع کرد خانه را به هم ریختن و داد و فریاد که من

نمی‌گذارم کسی این‌جا را مرتب کند.

یکی که خنگ بود، ترسید. نشست وسط و شروع کرد گریه و جیغ و داد که آقا بیا،

بیا ببین این نمی‌گذارد، مرتب کنیم.

اما آنکه زرنگ بود، نگاه کرد، رد تن آقاش را دید از پشت پرده. تند و تند مرتب می‌کرد

همه‌جا را. می‌دانست آقاش دارد توی کاغذ می‌نویسد. هی نگاه می‌کرد سمت پرده

و می‌خندید. دلش هم تنگ نمی‌شد. می‌دانست که آقاش همین ‌جاست. توی دلش

هم گاهی می‌گفت اگر یک دقیقه دیر‌تر بیاید باز من کارهای بهتر می‌کنم،

آن بچه‌ شرور همه جا را هی می‌ریخت به هم، هی می‌دید این خوشحال است،

ناراحت نمی‌شود. وقتی همه جا را ریخت به هم، آن وقت آقا آمد.

ما که خنگ بودیم، گریه و زاری کرده بودیم، چیزی گیرمان نیامد. او که زرنگ بود و

خندیده بود، کلی چیز گیرش آمد.

زرنگ باش. خنگ نباش. گیج نباش.

شرور که نیستی الحمدلله. گیج و خنگ هم نباش.

نگاه کن پشت پرده رد آقا را ببین و کار خوب کن.

خانه را مرتب کن، تا آقا بیاید.