مدرسه علمیه زینبیه کرج (سطح 2)

به گزارش معاون پژوهش مدرسه و موسسه آموزش عالی حوزوی زینبیه سومین نشست «مدرسه تابستانی شبهه پژوهی» تحت عنوان «شبهه پژوهی و تولید علوم انسانی اسلامی» مورخ 13 مرداد ماه 1400 با سخنرانی سرکار خانم دکتر مرضیه عبدلی و با حضور اساتید، کادر و طلاب در بستر فضای اسکای روم برگزار گردید.
 

سرکار خانم دکتر عبدلی ضمن خوش آمدگویی به اساتید و طلاب در ابتدای نشست گفت: علت پرداختن به این موضوع این است که علوم انسانی یکی از مهمترین مولفه های نرم افزاری فرهنگ و تمدن اسلامی محسوب می شود، از منویات مقام معظم رهبری است  که مکررا تاکید دارند که  علوم انسانی  ما اسلامی نیست.

ایشان تاکید کردند: امروزه جامعه در شرایطی قرار دارد که باعلوم اسلامی سکولار که عمدتاً در یک فضای فکری ضد دینی غرب شکل گرفته است مواجه است که به دنبال آن شاهد آسیب های اجتماعی و فرهنگی  و اقتصادی آن هستیم.

سرکار خانم دکتر عبدلی در خصوص چیستی دین ، تعریف لغوی و اصطلاحی دین، همچنین چیستی، تعریف لغوی و اصطلاحی علم مباحثی را ارائه نمودند. سپس در ادامه پیرامون هویت دین به تبیین نظریه گزیده گویی، نظریه دایره المعارفی دین(دین حداکثری)، نظریه دین حداقلی (معرفت دینی تابعی) پرداختند. نظریه دایره المعارفی دین معتقد است دین متشکل از اصول و کلیات علوم، نظریه دین حداقلی شامل نظریه هرمنوتیکی و نظریه قبض و بسط می باشد،  نظریه  هرمنوتیکی عبارتند از فهم هرمنوتیکی از متون دینی .

در ادامه  به سه مرحله از هویت علم در دوران مدرن ، عصر انقلاب علمی، علم مدرن در عصر پوزیتیویسم، علم مدرن در عصر پسا پوزیتویسم اشاره نمودند.

ایشان در مورد جایگاه بحث علم ودین مسئله ای را بیان کردند که  امروزه مطالعه دین با عنوان عام به نام «دین پژوهی» مطرح می شود، عنوان «دین پژوهی» به دانش هایی اطلاق می شود که با رویکردی رئالیستی و پراگماتیستی به مطالعه دین می پردازد. رویکرد رئالیستی به اثبات واقع نمایی یا عدم واقع نمایی مدعیات دینی می انجامد .در این رویکرد از صدق و کذب دعاوی دین و حقانیت نظری گزاره های دین سخن به میان می آید؛ برای مثال بحث ازصدق یا کذب زندگی جاودانه انسان ما را در رویکرد رئالیستی قرار می دهد دانش هایی که با این رویکرد به مطالعه دین می پردازند، فلسفه دین و الهیات (کلام) می باشد.
استاد حوزه تاکید کرد: نوع دوم پژوهش هایی که بدون دغدغه در باب حقانیت دین و صرف نظر از صدق و کذب گزاره های دینی آثار و لوازم آن را در مقام تحقق و خارج بررسی می کند «روان شناسی» و«جامعه شناسی» است. مسئله تعارص علم ودین از مسائل مشترک «فلسفه دین» و «کلام» است که رابطه علم و دین عبارتند از رویکرد تمایز انگارانه، رویکرد وحدت انگارانه، رویکرد تعامل انگارانه، رویکرد تمایز انگارانه. که در خصوص هر کدام از این مباحث مطرح شده  به صورت مفصل مطالبی را به سمع و نظر مخاطبان رساندند.

در ادامه نشست افزودند  در باب   مواجهه با علوم انسانی غربی( اهمیت و آسیب های کنونی ( اشاره کردند؛ نقش بنیادین علوم انسانی در تحقق یک نظام فکری منسجم و تمدن ساز ، تعارض های بنیادی علوم انسانی سکولار با مبانی و بنیادهای اسلام، ناکارآمدی علوم انسانی غربی در تحلیل حیات انسان مسلمان و حل مشکلات و چالش های آن، آسیب های معرفتی اعتقادی فرهنگی و اخلاقی علوم انسانی غربی از مهمترین آسیب های این علوم است . و از سوی دیگر  آسیب تحقیقات در این حوزه شامل عدم خروج از مباحث انتزاعی و فلسفی،  ابهام روش شناختی، عدم اجماع اندیشمندان داخلی بر یک چارچوب فکری و نظری تولید علم می باشد.

استاد دانشگاه خاطر نشان کردند: تعاریف مربوط به علوم انسانی از جهات مختلفی قابل تقسیم و دسته بندی می‌باشد؛ تعاریف ناظر به موضوع، غایت، روش؛ تعاریف حقیقی و یا تعاریف لفظی مانند تعاریف ناظر به مصادیق رشته‌های موجود و… همچنین می‌توان تعاریف علوم انسانی را از منظری دیگر به اعم، عام، خاص و اخص تقسیم نمود. علوم انسانی، منظومه وسیعی از اصول و مسائلی است که انسان به عنوان موضوع کلی در مرکز آن‌ها قرار دارد. این علوم با روش‌های مختلف عقلی، نقلی، شهودی و تجربی و با هدف رشد و تکامل انسان به توصیف، تبیین، پیش بینی، تغییر و اصلاح اندیشه و کنش‌های انسان و جوامع انسانی می‌پردازد.

ایشان یکی از کلیدی‌ترین مناقشات نظری متداول در میان معتقدان به امکان و معقولیت علوم انسانی اسلامی را «معنا» و «تعریف» آن دانست. تعاریف عرضه شده درباره‌ی ماهیت علوم انسانی اسلامی را می‌توان به تعاریف «فرضیه محور»، «مبانی محور»، «موضوع و مسأله محور»، «منبع محور »، «روش محور»، «غایت محور»، «عالِم محور » و «ترکیبی» تقسیم نمود. با این اوصاف در یک تعریف تلفیقی و با ملاحظه همه‌ی این ملاک‌ها می‌توان علوم انسانی اسلامی را علومی دانست که مبتنی برمبادی و مبانی دینی و اسلامی بوده و با استفاده از روش‌ها و منابع مورد تأیید دین و با هدف رشد و تکامل انسان به تغییر واصلاح اندیشه و کنش‌های انسانی بپردازد. به عبارتی دیگر مدیریت بهینه انسان و جوامع انسانی را در مسیر قرب الهی به عهده بگیرد.

سرکار خانم دکتر عبدلی در خاتمه  پس از تبیین دیدگاه مخالفان علم دینی از جمله دیدگاه دکتر سروش ، مجتهد شبستری و دکتر ملکیان به رویکر های تولیدی علم دینی اشاره نمود و پس از ان به مهم ترین محل های نزاع در علم دینی از جمله جایگاه تجربه درعلم دینی ، ارزش مداری نظام علم ، عینیت گرایی یا ذهنیت گرایی و همینطور مهم ترین محل های نزاع در بحث اسلامیت علم از جمله  تبیین فرآیند  اجتهاد و مراحل آن و اعتبار یابی ان و و مناسبات ان با فراورده های تجربه و… اشاره نمودند.